100'lecie Aktu objęcia Górnego Śląska przez Polskę.

Akt objęcia Górnego Śląska przez Polskę w 1922 roku

Narodowe Archiwum Cyfrowe, sygnatura 3/1/0/1/457/1

Akt Objęcia Górnego Śląska przez Polskę

Akt Objęcia Górnego Śląska przez Polskę podpisało 160 osób: przedstawiciele Rządu i Sejmu Ustawodawczego RP, władze województwa i samorządu śląskiego, duchowni, wojskowi oraz działacze społeczni. Było to zwieńczenie nie tylko walki zbrojnej o połączenie regionu z Polską, ale również wielowiekowych starań Ślązaków, by zachować katolickie wyznanie, polską kulturę i tradycję.

Przypomnijmy, że Śląsk przestał należeć do Polski w 1348 roku, gdy nastąpiła jego inkorporacja do  Czech. W 1526 roku znalazł się pod panowaniem Austro-Węgier. Rządy Habsburgów trwały do końca wojen śląskich, czyli do 1763 roku, kiedy to Śląsk został przyłączony do Prus, by następnie w 1871 r. wejść w skład Cesarstwa Niemieckiego. Gdy po 123 latach, w 1918 roku, Polska odzyskała niepodległość, pojawiła się szansa, by Górny Śląsk wszedł w skład odrodzonego państwa. Tym bardziej że jednym z postanowień traktatu wersalskiego była decyzja o zorganizowaniu na Górnym Śląsku plebiscytu, na podstawie którego rozstrzygnięta zostałaby kwestia przynależności państwowej regionu.

Zanim jednak ogłoszono plebiscyt, doszło do dwóch Powstań Śląskich. Pierwsze wybuchło w sierpniu 1919 r. w reakcji na terror i represje niemieckie, zakończyło się jednak klęską powstańców. Rok później miało miejsce II Powstanie Śląskie, którego głównym celem było usunięcie z obszaru plebiscytowego niemieckich organów bezpieczeństwa oraz utworzenie mieszanej policji polsko-niemieckiej opartej na zasadzie parytetu. Powstanie to zakończyło się sukcesem, jako jedna z czterech udanych polskich insurekcji.

21 marca 1921 roku został przeprowadzony plebiscyt, w którym swój głos mogły oddać również osoby, które wcześniej wyemigrowały ze Śląska. Strona niemiecka ściągnęła prawie 200 tys. emigrantów, spośród których 90% głosowało za przynależnością regionu do Niemiec. Skutkiem było ogłoszenie przez Międzynarodową Komisję Rządowo-Plebiscytową niekorzystnego dla Polski podziału Górnego Śląska. Decyzja ta doprowadziła do wybuchu III Powstania Śląskiego. Walki zainicjowano w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku. Zwycięstwo zbrojne doprowadziło do wytyczenia nowej, korzystniejszej dla Polski linii granicznej. Do Polski przyłączono ok. 30% obszaru plebiscytowego z 46% ludności i większą częścią przemysłu.

Symboliczne przejęcie ziemi śląskiej przez rząd RP odbyło się w Katowicach

Symboliczne przejęcie ziemi śląskiej przez rząd RP odbyło się w Katowicach 16 lipca 1922 roku. Podpisano wówczas wspomniany powyżej Akt Objęcia Górnego Śląska przez Polskę. Powrót części Śląska, regionu uznawanego za jeden z najbogatszych w Europie, do Polski był dla odradzającej się Rzeczypospolitej nieoceniony. Mimo że województwo śląskie było najmniejsze i stanowiło jedynie 1,1% powierzchni kraju, to jednocześnie było najbardziej zaludnione, a liczba mieszkańców stanowiła 4,6% ogółu ludności RP.

Województwo posiadało dość szerokie prawa samorządne i własne, odrębne organy władzy, co gwarantował Statut Organiczny Województwa Śląskiego uchwalony przez Sejm Ustawodawczy RP 15 lipca 1920 roku. Funkcjonował Sejm Śląski, któremu nadano szerokie kompetencje ustawodawcze obejmujące regulowanie i nadzór nad m.in. administracją lokalną, policją, opieką zdrowotną, szkolnictwem, przemysłem i handlem czy budownictwem. Uchwalał on odrębny budżet i dysponował niezależnym od Skarbu Państwa Skarbem Śląskim z własnymi rezerwami złota, przechowywanymi do 1939 roku w skarbcu w podziemiach budynku Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego. Dzięki takiemu rozwiązaniu część wypracowanych na tym terenie środków finansowych zostawała w regionie, a realizowane z budżetu przedsięwzięcia nie musiały być zatwierdzane przez rząd centralny w Warszawie. Do wyłącznej kompetencji naczelnych organów władzy należały kwestie wojskowe, sprawy zagraniczne czy polityka celna.

Organem wykonawczym Sejmu Śląskiego, czyli regionalnym „rządem”, była Śląska Rada Wojewódzka, na której czele stał wojewoda. Również on posiadał kompetencje szersze od innych wojewodów. Był szefem administracji rządowej i sprawował nadzór nad administracją samorządową. Pełnił zwierzchnictwo nad wojewódzką administracją skarbową, szkolnictwem (jako kurator) oraz Policją Województwa Śląskiego. Pierwszym wojewodą był Józef Rymer, a najdłużej, bo od 1926 do 1939 roku, urząd ten sprawował Michał Grażyński.

Źródło: https://rudaslaska.com.pl/i,rudzianie-upamietnili-100-lecie-powrotu-gornego-slaska-do-polski,200274,1499442.html