90 lat temu Prymas Polski August kard. Hlond odsłonił i poświęcił Pomnik Najświętszego Serca Pana Jezusa w Poznaniu zwany Pomnikiem Wdzięczności.

Poznań, październik 1932 r. Uroczystość odsłonięcia pomnika
Najświętszego Serca Pana Jezusa (zwanego też potem Wdzięczności).
Widoczny dawny Zamek Cesarski.
Ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego

Dokładnie 90 lat temu, 30 października 1932 r., w święto Chrystusa Króla, Prymas Polski, arcybiskup poznańsko-gnieźnieński August kard. Hlond odsłonił i poświęcił Pomnik Najświętszego Serca Pana Jezusa w Poznaniu zwany Pomnikiem Wdzięczności za niepodległość Polski. 

Pomnik miał formę łuku triumfalnego wysokości 12,5 m i szerokości 22 m. Od strony frontowej w środkowej wnęce znajdowała się wysoka na ponad 4 m odlana z brązu figura Chrystusa, autorstwa Marcina Rożka. On również wykonał dwa medaliony nad bocznymi przęsłami. Medalion po lewej stronie przedstawiał papieża Piusa XI, a po prawej Prymasa Polski Edmunda kard. Dalbora. Stronę północną ozdabiały płaskorzeźby autorstwa Kazimiery Pajzderskiej. Po lewej stronie znajdował się wizerunek rycerza w husarskiej zbroi, a po prawej żołnierza w polowym mundurze i hełmie, trzymającego karabin. W środkowej wnęce znajdowała się alegoryczna płaskorzeźba przedstawiająca trzy stany współczesnej Polski skupione pod polskim godłem. Serce znajdujące się w figurze (wykonane w całości ze złota) ufundowane zostało przez katolickie matki miasta Poznania.

Na pomniku widniał napis: Sacratissimi Cordi – Polonia Restituta 

(z łac. Najświętszemu Sercu – Odrodzona Polska).

Pomnik Najświętszego Serca Pana Jezusa, będący wotum za odzyskanie przez Polskę niepodległości, został odsłonięty 30 października 1932 r. obok Zamku Cesarskiego – symbolu pruskiego panowania (obecnie pl. Mickiewicza). Poświęcił go prymas Polski, kard. August Hlond. Uroczystość ta była wielką manifestacją religijną i narodową. Poznaniacy postawili go w czasach II Rzeczypospolitej, m.in. w ten sposób dziękując Bogu za odzyskaną niepodległość. Zarówno ten monument, jak i kilkanaście innych, które powstały na terenie Wielkopolski przed napaścią Niemców na Polskę, okupanci zniszczyli już w 1939 r.

Gmach Collegium Minus Uniwersytetu Poznańskiego.
Z prawej pomnik Najświętszego Serca Pana Jezusa (zwany też Wdzięczności).
1932 - 1939. Ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego

Był to największy i najbardziej rozpoznawalny monument przedwojennego Poznania, jeden z trzech najważniejszych patriotycznych pomników w II Rzeczypospolitej. Również w październiku 1939 r., Niemcy po zajęciu Poznania wysadzili go w powietrze, a figurę Chrystusa wlekli na stalowej linie za samochodem, wyrzucili na śmietnik i przetopili na kule armatnie. 

Rozbiórkę pomnika rozpoczęto 18 października 1939 r. Najpierw zabrano poszczególne elementy, a to, co pozostało, wysadzono w powietrze. Zniszczenie monumentu miało symboliczne znaczenie nie tylko dla Polaków, ale także – tylko jakże inaczej – dla Niemców mieszkających w Poznaniu. Ogrodzili oni teren wokół pomnika wysokim płotem i malowali na nim obelżywe, antypolskie i antyreligijne napisy. Wzdłuż ogrodzenia postawili zaś maszty, na których powiewały flagi ze swastyką. Dewastacja trwała kilka dni.

Pomnik Najświętszego Serca Pana Jezusa w Poznaniu.
Pocztówka wydana w Krakowie w 1937 r.
Ze zbiorów cyfrowych Biblioteki Narodowej ("polona_pl")

Miejsce, na którym postawiono monument, miało swoją symbolikę. W czasach zaboru pruskiego, w 1903 r., Niemcy wznieśli tu pomnik Ottona von Bismarcka, pod którym odbywały się często uroczystości i manifestacje nacjonalistów niemieckich. Dla ludności polskiej był to szczególny symbol pruskiego ucisku. Nic zatem dziwnego, że po zwycięskim Powstaniu Wielkopolskim i przejęciu przez Polaków władzy w Poznaniu postanowiono usunąć wszystkie niemieckie pomniki, a monument Bismarcka – w pierwszej kolejności. Dochodziło nawet do tego, że gromadząca się pod pomnikiem gawiedź uliczna, dając upust swojej niechęci, obrzucała postać żelaznego kanclerza kamieniami. Policja była zmuszona wystawić wartowników. Ostatecznie posąg Bismarcka został zwalony z cokołu i przewieziony do składnicy złomu w kwietniu 1919 r. Uchwałą Magistratu z 30 grudnia 1930 r. spiżowy posąg pruskiego kanclerza został przekazany Komitetowi Budowy Pomnika Najświętszego Serca Pana Jezusa i przetopiony na figurę Chrystusa. W powszechnej opinii mieszkańców Poznania był to właściwy przejaw sprawiedliwości dziejowej.

Uroczystość Najświętszego Serca Jezusa w Poznaniu.
Fragment uroczystości przed pomnikiem Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Widoczni m.in. przy ołtarzu z prawej: siedzą ks. kard. prymas August Hlond (w środku)
 i ks. prałat Nikodem Mędlewski (siedzi na prawo od ks. prymasa)
oraz ks. dr Bolesław Filipiak (stoi na jednym ze stopni ołtarza, na prawo od ks. Mędlewskiego).
19 czerwca 1936 r. Ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego

W ciągu siedmiu lat istnienia pomnik stał się sercem i wizytówką miasta. Odbywały się przy nim liczne uroczystości religijne i manifestacje patriotyczne. Modlili się tam poznaniacy i goście odwiedzający miasto. Był częstym motywem poznańskich pocztówek. Niemal każdy fotografował się przed pomnikiem. Pamiątkowe fotografie na jego tle robił też dyżurujący na placu fotograf. W świadomości mieszkańców miasta monument istniał nawet po zniszczeniu przez Niemców. Polacy, mimo szykan i represji niemieckich, przechodząc obok miejsca, gdzie stał pomnik, uchylali nakrycie głowy i modlili się.

Święto Narodowe Trzeciego Maja – uroczystości w Poznaniu w 1938 r.
Fragment defilady oddziałów piechoty, przed oddziałem widoczne taczanki.
Na trybunie m.in. dowódca Okręgu Korpusu VII Poznań gen. Edmund Knoll-Kownacki,
wojewoda poznański Artur Maruszewski i prezes Związku Powstańców Wielkopolskich
 gen. Kazimierz Raszewski. W głębi pomnik Najświętszego Serca Pana Jezusa z figurą
Chrystusa Króla (tzw. pomnik Wdzięczności). Ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego

Do dnia dzisiejszego pomnik ten nie został odbudowany, co dobitnie pokazuje, że od 1939 r., Polska wciąż nie odzyskała niepodległości. Poznaniacy naiwnie wierzyli, iż po II wojnie światowej Pomnik zostanie odbudowany, ale oczywiście ani komunistyczni okupanci do 1989 r., ani liberalno-lewackie władze tzw. "III RP" po tzw. "transformacji ustrojowej", ani obecne "władze" nie dopuściły do tego. 

Na podstawie: https://przystanekhistoria.pl/pa2/teksty/71163,Wotum-za-odzyskanie-Niepodleglosci.html