Św. Tomasz z Akwinu o istocie religii.

ŚW. TOMASZ Z AKWINU

SUMA TEOLOGICZNA

Tom 19

RELIGIJNOŚĆ 

(2-2, qu. 81-100)

ZAGADNIENIE 81

O ISTOCIE RELIGII

Zagadnienie to obejmuje osiem pytań:
1. Czy religia, polega na stosunku do Boga? 2. Czy jest cnotą? 3. Czy jest jedną cnotą? 4. Czy jest osobną cnotą? 5. Czy jest cnotą boską? 6. Czy przewyższa inne cnoty obyczajowe? 7. Czy wyraża się w czynnościach zewnętrznych? 8. Czy utożsamia się z świętością?

Artykuł 1 

CZY RELIGIA ZWRACA CZŁOWIEKA JEDYNIE DO BOGA?

Postawienie problemu. Wydaje się, że religia nie odnosi się jedynie do Boga, gdyż:

 1. Św. Jakub Apostoł pisze (1, 27): ,,Czysta i niepokalana religijność przez Bogiem i Ojcem to jest: mieć pieczę o sierotach i wdowach w ich utrapieniach, a samego siebie strzec od zmazy tego świata”. Lecz opieka nad sierotami i wdowami wyraża stosunek do drugich; zachowanie zaś siebie od. zmazy tego świata oznacza stosunek do siebie samego. A więc religia nie odnosi się tylko do Boga. 

 2. Podług św. Augustyna, „w języku łacińskim i to nie tylko pośród ludzi niewykształconych, ale także w gronie najbardziej uczonych, utarł się zwyczaj mówienia o potrzebie okazywania religijności powinowatym i tym, którzy są z nami związani węzłem jakiejkolwiek powinności. Ten sposób mówienia nie unika wieloznaczności, gdy chodzi o jasne postawienie zagadnienia pobożności, a mianowicie o pytanie, czy religia polega tylko na: oddawaniu czci Bogu. Zatem religia odnosi się nie tylko do Boga, ale także do bliźniego.

 3. Zdaniem św. Augustyna religia wyraża pewne uwielbienie, a więc pewien stosunek służebny. Otóż służyć możemy nie tylko Bogu, ale także bliźnim, zgodnie z słowami św. Pawła Apostoła (Gal 5,13) „Przez miłość Ducha służcie jedni drugim”. A więc religia wyraża również stosunek do bliźnich. 

 4. Religia oznacza cześć. Otóż człowiek powinien czcić nie tylko Boga, ale także bliźniego, zgadnie z zaleceniem Katona: „Czcij rodziców!” A więc religia zwraca nas do bliźniego, a nie tylko do Boga. 

 5. Na drodze zbawiennej znajdują się ci wszyscy, którzy są Bogu poddani. A przecież religijnymi nazywamy nie tych wszystkich, którzy znajdują się na zbawiennej drodze, ale jedynie tych, którzy związali się szczególnymi ślubami i przepisami oraz zobowiązaniem do posłuszeństwa pewnym ludziom. A więc religia nie oznacza poddania się człowieka Bogu. 

Ale z drugiej strony Cycero powiada, że religia to starania i obrzędy sprawowane wobec wyższej Istoty, zwane j Bogiem.

Odpowiedź. Jak powiada św. Izydor, człowiek religijny to taki, który rozważa i odczytuje to, co się odnosi do czci Bożej. A więc wyraz: „religia” pochodziły od słowa: „relegere” oznaczającego ponowne odczytywanie, a mianowicie tego, co dotyczy czci Boga, zgodnie z słowami Pisma św. (Przyp 3, 6): „Na wszystkich drogach twoich myśl o Nim, a On wyprostuje ścieżki twoje”. Można jednak ów Wyraz wyprowadzać również od słowa: „reeligere” czyli „ponownie wybierać” ze względu na to, że zgodnie z nauką św. Augustyna, powinniśmy wybierać ponownie Boga, gdyśmy Go utracili na skutek zaniedbania. Wreszcie można „religię” wyprowadzać od słowa „religare”, oznaczającego ponowne wiązanie, zgadnie ze słowami św. Augustyna, że religia wiąże nas ponownie z jedynym wszechmocnym Bogiem.

Bez względu jednak na to, czy wyraz ,,religia” będziemy wyprowadzać od częstego odczytywania, czy ponawianego wyboru tego, co się utraciło na skutek zaniedbania, czy też od ponownego związania - w każdym razie religia oznacza właściwie stosunek do Boga, gdyż z Nim głównie mamy się wiązać, jako z niezłomną Praprzyczyną, do Niego ma się stale zwracać nasz wybór jako do ostatecznego celu i Jego mamy odzyskać przez wiarę i jej wyznawanie, jeśliśmy Go przez grzech utracili. 

Rozwiązanie trudności. 1. Religia wyraża się dwojakimi czynnościami: właściwymi i bezpośrednimi, które z siebie wyłania, zwracając człowieka do samego Boga, jak składanie ofiar, uwielbienie itp.; oraz takimi; jakie wytwarza za pośrednictwem innych cnót, którym rozkazuje zwracając je ku oddawaniu czci Bogu. Ta bowiem cnota, która odnosi się do celu, rozkazuje cnotom, których przedmiotem są środki do celu. Z tego względu „opieka nad sierotami i wdowami w ich utrapieniach”, będąca czynnością wypływającą bezpośrednia z cnoty miłosierdzia, jest równocześnie czynnością nakazani przez cnotę religijności, podobnie jak „zachowanie siebie od zmazy tego świata” jest bezpośrednio aktem umiarkowania lub innej podobnej mu cnoty, nakazanym przez religię.

 2. W szerokim znaczeniu tego wyrazu religia odnosi się także do stosunków z ludźmi, ale nie we właściwym znaczeniu. Dlatego św. Augustyn tuż przed wyżej przytoczonymi słowami powiedział, że ściślej mówiąc religia oznacza część, ale nie jakąkolwiek, lecz cześć oddawaną Bogu.

 3. Ponieważ służba wyraża stosunek do pana, właściwy i odrębny sposób panowania pociąga za sobą właściwy oraz odrębny stosunek służbowy. Nie ulega zaś wątpliwości, że panowanie przysługuje Bogu w sposób Jemu właściwy, i ze względu na odrębny powód, a mianowicie dlatego, że On wszystko uczynił i we wszystkim dzieży najwyższe pierwszeństwo. Stąd Jemu należy się służba w szczególny sposób, zwany przez Greków „latrią” (czyli uwielbieniem). Dlatego służba ta jest właściwi czynności religii. 

 4. Czcimy ludzi, których otaczamy szacunkiem, wspomnieniami oraz obecną pamięcią, ujawniającą się np. w odwiedzinach. Można również mówić o kulcie tych rzeczy, które są nam poddane. Stąd np. wyraz agricolae (rolnicy) oznacza ludzi uprawiających ziemię, którą zamieszkuj. Ponieważ jednak w szczególny sposób cześć należy się Bogu, jako Praprzyczynie wszystkiego, dlatego Jemu przysługuje prawo do szczególnego kultu, zwanego po grecku eusebeia lub theosebia, czyli pobożności, jak to podaje św. Augustyn.

 5. Wprawdzie można nazywać religijnymi wszystkich ludzi, którzy czczą Boga, w szczególny jednak sposób religijnymi są zakonnicy, którzy całe swe życie poświęcaj czci Bożej odrywając się od zajęć świeckich. Podobnie oddanymi kontemplacji, nazywamy nie tych, którzy kontemplują, ale tych, którzy całe życie poświęcaj kontemplacji. Tego rodzaju ludzie poddają się człowiekowi nie ze względu na człowieka, ale ze względu na Boga, zgodnie ze słowami św. Pawła Apostoła (Gal 4, 14): „Aleście mnie przyjęli jak Anioła Bożego, jak Chrystusa Jezusa”.