Nabożeństwo do Niepokalanego Serca Maryi. (X. Walery.)
Na przestrzeni wieków, począwszy od czasów apostolskich, w różnych krajach, wielu świętych praktykowało nabożeństwo prywatnie lub w niektórych zgromadzeniach. Wreszcie w 1944 roku papież Pius XII ustanowił święto Niepokalanego Serca Maryi, które ma być obchodzone w sierpniu i zbiegać się z tradycyjnym oktawowym dniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.
Ze względu na różne dowody, że Święto Niepokalanego Serca spotkało się z pełnym uznaniem wśród katolików, papież Pius XII rozszerzył je na cały świat, aby było celebrowane ze specjalnym Oficjum i Mszą św. 22 sierpnia jako podwójne święto drugiej klasy. Dwa lata wcześniej, 8 grudnia 1942 roku, papież Pius XII dokonał szczególnej uroczystej konsekracji całego świata Niepokalanemu Sercu Maryi.
Oto oficjalne Nauczanie Kościoła o Niepokalanym Sercu Maryi:
MARY'S IMMACULATE HEART
Wielebny JOHN F. MURPHY:
W ZWIĄZKU z rozszerzeniem Święta Niepokalanego Serca Maryi na Kościół powszechny, nasz Ojciec Święty, Papież Pius XII, wskazał, że poza traktowaniem tego święta jako pamiątki i przypomnienia dokonanej przez niego uroczystej konsekracji świata Niepokalanemu Sercu w Bazylice św. Piotra 8 grudnia 1942 roku, może również, z pomocą Tej, na której cześć je celebrujemy, przyczynić się do zachowania pokoju między wszystkimi narodami i wolności dla Kościoła Chrystusowego; a ponadto, wraz ze skruchą grzeszników, może być wzmocnieniem wiernych w miłości do czystości i praktykowaniu cnoty* (*Pius XII, AAS, Vol. XXXVII, 1945, s. 51.) (s. v).
W nabożeństwie do Niepokalanego Serca, które skłania ludzi do naśladowania cnót Matki Najświętszej, widzimy prawdziwe połączenie miłości i ofiary, istotę i ducha życia chrześcijańskiego. Przez nabożeństwo do Jej Niepokalanego Serca Maryja z pewnością ukształtuje w nas podobieństwo i cnoty swego Syna, a widząc Jego doskonały obraz w nas, pokocha Go na nowo w nas; a my, upodabniając się tym bardziej do naszego błogosławionego Pana, wielce skorzystamy z tego bliższego zjednoczenia z Nim” (s. v, vi).
OJCOWIE STAREGO TESTAMENTU
Nasz Ojciec Święty, Papież Pius XII, zwrócił uwagę, że odległe ślady nabożeństwa do Niepokalanego Serca Matki Najświętszej można znaleźć w komentarzach Ojców do Pieśni nad Pieśniami* (*Pius XII, "Urbis et Orbis," AAS, XXXVII, 1945, s. 50). Choć trzeba przyznać, że w Starym Testamencie nie ma jednoznacznego odniesienia do Niepokalanego Serca Maryi, to jednak, jak wskazuje Ojciec Święty, początek nabożeństwa stanowią komentarze Ojców do niektórych fragmentów. I właśnie z takim rozumieniem kontynuuje ten rozdział.
Wśród typowych interpretacji, do których nadaje się Pieśń nad Pieśniami, traktowanie figury umiłowanego Oblubieńca jako Najświętszej Maryi Panny jest stosowana od starożytności i według Doktorów Kościoła i badaczy Pisma Świętego jest najbardziej odpowiednie* (*Cf. Lepicier, In Canticum Canticorum Commentarius, Rome, 1936, s. 20; Cornely-Merk, Introductions in S. Scripturae Libros Compendium, Paris, 1940, s. 503; M. Scheeben, Dogmatik, III, Freiburg, 1933, s. 462; Alanus de Insulis, Elucidatio in Cantica Cantic. (PL, 210, 53): "Unde, cum canticum amoris . . . specialiter et spiritualiter ad Ecclesiam referatur, tamen specialissime et spiritualissime ad gloriosam Virginem reducitur quod divino nutu (prout poterimus) explicabimus").
Jednakże przed XII wiekiem nie znajdujemy żadnego systematycznego czy pełnego potraktowania Pieśni z czysto mariologicznego punktu widzenia, chociaż wielu Ojców, wśród których znajdujemy świętych Hipolita, Efrema, Grzegorza z Nyssy, Piotra Chryzologa, Jana Damasceńskiego, a zwłaszcza Ambrożego, łączą pewne frazy Pieśni z Matką Boską* (*Cf. G. Roschini, Mariologia, II-1, Rome, 1948, s. 127.)
Św. Epifaniusz w jednej ze swoich homilii* (*St. Epiphanius, Homilia V in Laudes Sanctae Mariae Deiparae (PG, 43, 491)) odnosi się do Matki Najświętszej w związku ze zwrotem „ogród zamknięty, fontanna zapieczętowana" (Cant. 4:12). A św. Teodot z Ankyry łączy Błogosławioną Dziewicę z poprzednim wersetem (Cant. 4:11)* (*6 St. Theodotus of Ancyra, Hom. VI In S. Deip. (PG, 77, 1427)).
W Pieśni nad Pieśniami znajdują się niezliczone fragmenty, które Ojcowie odnoszą do Singula Anima Fidelis, czyli adorującej duszy* (*E.g., Św. Ambroży, Commentarius in Cantica Cantic. (PL, 15, 1919); Św. Grzegorz Wielki, Super Cantica Canticorum Expositio (PL, 79, 517 i 541).)
Ojciec Święty sugeruje jednak, że Ojcowie, komentując Pieśń nad Pieśniami, znaleźli w natchnionej księdze powód do obserwacji, które posłużyły jako odległa podstawa dla nabożeństwa do samego Niepokalanego Serca, a po zbadaniu Pieśni znajdujemy dwa specjalne teksty, które są szczególnie związane z Sercem Ukochanej: Śpię, ale moje serce czuwa: głos pukania mojego umiłowanego: Otwórz mi siostro moja, kochana moja, nieskalana moja (5:2); i połóż mnie jak pieczęć na swoim sercu, jak pieczęć na ramieniu (8: 6).
Ojcowie i wcześni pisarze kościelni w swoich komentarzach do powyższych wersetów czasami dają nam wgląd w cechy serca Ukochanej Oblubienicy. Komentując słowa Pieśni (5:2), Św. Izydor z Sevilli mówi, " Otwórz mi, to znaczy ujawnij mi swoje serce, moja siostro, moja nienaruszona, bo tylko ty jesteś godna mojego wzroku"* (*Append. VI, Expositio in Canticum Canticorum (PL, 83, 1125): "Aperi mihi, id est cor pande mihi, soror mea… Immaculata mea, quia sola aspectu meo digna").
Alan z Lille używa wersetu (Cant. 5:2) jako odniesienia do słów Najświętszej Maryi Panny przed Wcieleniem. „Śpię” odnosi się do wolności Najświętszej Dziewicy od światowych niepokojów; a „serce moje czuwa” odnosi się do jej kontemplacji spraw Bożych* (*Alanus de Insulis, dz. cyt. (PL, 210, 85): "Inducitur ergo Virgo loquens secundum statum ante Incarnationem, Ego dormio, a saeculari cura, et cor meum vigilat in contemplatione").
Komentarz Pieśni (8:6), mówi, że Dziewica Maryja tak nosiła Chrystusa jak pieczęć na swoim sercu, że przez naśladowanie Go stawała się coraz bardziej do Niego podobna* (*Ibid. (PL, 210, 105): "Sic Virgo Maria Christum [super] cor suum posuit ut signaculum, quia ipsi per imitationem conformata est eiusque gratia consignata.") i na słowach... uporządkował we mnie miłosierdzie (Cant. 2: 4), "W kim powstała miłość, jeśli nie w Maryi Dziewicy; która kochała Chrystusa z głębi serca…"* (* Ibid. (PL, 210, 65): "In quo fuit charitas ordinata, nisi in Virgine Maria; quae dilexit Christum ex toto corde").
To znowu Najświętsza Dziewica, która przede wszystkim najdoskonalej spełnia wymagania, które, według Ojców, zostały zawarte w słowach: ,,Umieść mnie jako pieczęć na swoim sercu (Cant. 8:6), bo to ona nosi Chrystusa jako pieczęć, aby mogła Go kochać na zawsze, aby mogła przewyższać nas mocą kontemplacji* (*Theodoret, Episcopus Cyrensis, In Canticum Cantic. Lib. III (PG, 81, 139): "Cor quidem appellat animae vim contemplativam, brachium autem activam") i oddając się żarliwie medytacji, może nigdy nie przestać naśladować Go w swoich zewnętrznych działaniach”..* (* Gregory the Great, dz. cyt. (PL, 79, 541): "Signum quippe mens interius et exterius Christum portat, quia dum in eius meditationibus assidue laborat, in exteriori actione eum imitari non cessat.").
NOWY TESTAMENT
Poza historią narodzenia i dzieciństwa Chrystusa w księgach Nowego Testamentu znajdujemy stosunkowo niewiele informacji o Matce Bożej. Jednak to w zapisie wydarzeń z tych dni św. Łukasz dwukrotnie wspomina Serce Matki Najświętszej. Po pierwsze, z okazji przybycia pasterzy do Betlejem, czytamy, że wszyscy, którzy słyszeli, zachwycali się tym, co im pasterze opowiadali. Ale Maryja pamiętała o wszystkich tych słowach, rozważając je w swoim sercu (Św. Łukasz 2: 18-19). I znowu, po znalezieniu naszego błogosławionego Pana w świątyni i po powrocie Świętej Rodziny do Nazaretu, nasza Błogosławiona Matka, jak pisze Św. Łukasz, zastanawiając się nad tym, co się stało i nad słowami swojego Syna, starannie zachowywała to wszystko w swoim sercu (2: 51). To z powodu tych dwóch przypadków, w których św. Łukasz wspomina Serce Maryi, św. Jan Eudes może powiedzieć, że nabożeństwo do dziewiczego Serca Matki Bożej ma swój początek i podstawę w samej Świętej Ewangelii. Duch Święty, mówi, za natchnieniem ewangelisty św. Łukasza, że zechciał, aby Serce Maryi było przedstawiane jako święta skarbnica niewysłowionych tajemnic i skarbów życia naszego Pana. Święty ten kontynuuje, że trzeba było wyraźnie wspomnieć o Sercu Maryi, aby ludzie na zawsze je czcili”* (* Le Coeur admirable de la Tres Sacree Mere de Dieu, Oeuvres Completes, Tome VII, Livre 6, Paris, 1908, s. 234: "De sorte que cette devotion a son origine et son fondement dans le saint Evangile. Car, piusque le Saint-Esprit, qui a dicte aux Sacres Evangelistes tout ce qu'ils ont ecrit, a voulu que Tun d'entre eux nous ait parle si dignement et si honorablement du Coeur virginal de la Mere du Sauveur, nous le representant comme le sacre depositaire et le fidele gardien des mysteres ineffable et des tresors inestimables qui sont contenus dans la vie admirable de ce divin Redempteur sans doute que c'est aim qu'a son imitation, nous honorions ce Coeur tres auguste et tres digne d'un honneur eternel.").
To właśnie w Ewangelii św. Łukasza ponownie znajdujemy zapisany inny tekst, który skupia naszą uwagę na Sercu Maryi, a mianowicie ustęp zawierający słowa starego Symeona do naszej Najświętszej Matki: A twoją duszę miecz przeszyje, aby myśli wiele serc mogły się objawić (2: 35). Z pewnością z tego tekstu zaczerpnięto jedno z najpopularniejszych przedstawień Serca Maryi, czyli serce przebite mieczem. Nawet w czasach patrystycznych miecz jest rozumiany jako przebijający Serce Maryi (26). Dokładna natura tego miecza smutku w komentarzach Ojców Kościoła jest bardzo dyskutowanym pytaniem, ale wydaje się być powszechnie akceptowana dzisiaj jako smutek Maryi z powodu uświadomienia sobie podziału między ludźmi dotyczącego Jej Boskiego Syna, a dla Niej ten miecz jest największy, gdy przebija jej Serce pod krzyżem (27). Tutaj nie szukała żadnej zachęty i pociechy, którą mogłaby otrzymać, ale przez swoje głębokie cierpienie i współczucie pełniej uczestniczyła w męce swego Syna. Paradoksalnie, to właśnie tutaj pod Krzyżem miłość Maryi do całej ludzkości została z woli Chrystusa pomnożona w Jej matczynym Sercu(28). Patrzyła poza bezpośrednie otoczenie Kalwarii i dobrowolnie złożyła ofiarę swojego Boskiego Syna, aby wszystkie dusze w każdym wieku mogły przez miłość Jej matczynego Serca narodzić się do nowego życia w Bogu (29).
(26) Origen, In Lc. Horn. 17 (PG, 13, 1845): "Quis est iste gladius qui . . . Mariae cor pertransivit?"
(27) Cf. St. Augustine, Epistolarum Classis III, CXLIX (PL, 33, 644); Paulinas, Epistola L (PL, 61, 415 and 903). M. J. Lagrange, The Gospel of Jesus Christ, London, 1947, s. 40-41: "…stąd to w serce Maryi Symeon posyła strzałę boleści, kierując do niej tę przepowiednię… To było pierwsze głębokie utrapienie Matki… gdy czeka na dzień, w którym stanie się uczestnikiem męki swego Syna". Ceuppens, dz. cyt., p. 168: "...dolor quasi gladius cor suum maternum pertransibit, et iste dolor summum suum attiget, quando stabit Maria mater dolorosa iuxta crucem lacrimosa". Knabenbauer, dz. cyt., p. 140: "...gladium enim nominat dolorem acutissimum maximeque dividentem qui penetravit cor matris, dum films eius cruci affixus est".
(28) Lepicier, Tractatus de Beatissima Virgine Maria (Mariologia), Rome, 1926, s. 459: "Ergo si Christus hanc commendationem tune fiery decrevit cum beatae Virginis animam, iuxta Simeonis prophetiam doloris gladius pertransivit, signum est ilium voluisse ut summa materni amoris passio, quae est amor, in illius corde tune vehementer excitaretur, cuius quidem solus loannes fuisset impar obiectum, sed cuius totum fidelium genus erat obiectum omnino adaequatum."
Ten wzrost miłości Maryi do całej ludzkości na Kalwarii wydaje się wiarygodny bez względu na to, czy ktoś uważa tekst (Św. Jan 19: 25-27) za dowód tego. Leon XIII, "Octobri Mense," ASS, 1891, s. 196: "... quum Mariae subesse et obtemperare ut matri filius sponte voluit: talem de cruce praedicavit, quum universitatem humani generis, in loanne discipulo curandum ei fovendamque commisit..."
(29) Benedykt XV, "Inter Sodalicia," AAS, Vol. X, 1918, s. 182: "Scilicet ita cum Filio patiente et moriente passa est et paene commortua, sic materna in Filium iura pro hominum salute abdicavit placandaeque Dei iustitiae, quantum ad se pertinebat, Filium immolavit, ut dici merito queat, Ipsam cum Christo humanum genus redemisse". Pius XI, "Explorata Res," AAS, Vol. XV, 1923, s. 104: "...Virgo Perdolens redemptionis opus cum lesu Christo participavit, et, constituta hominum Mater ...".
SERCE MARYI W TRADYCJI
Widzieliśmy, jak odniesienia do Serca Maryi w Piśmie Świętym mogą służyć jako podstawa do konsekwentnego rozwoju nabożeństwa do Niepokalanego Serca. Należy jednak zauważyć, że zagadnienie Wniebowzięcia związane jest ze Świętem Niepokalanego Serca nie tylko liturgicznie (obchodzone w Oktawie tej uroczystości), ale także dogmatycznie…
Istnieje niezliczona ilość odniesień do umysłu i życia wewnętrznego Najświętszej Dziewicy oraz do Jej świętości; i choć często wiele z tych tekstów ma bezpośredni związek z przedmiotem nabożeństwa do Niepokalanego Serca, obecnie zajmiemy się tylko fragmentami, w których Ojcowie rzeczywiście używają słowa cor.
Nie możemy oczekiwać, że w czasach patrystycznych znajdziemy użycie tego słowa w pełnym i dokładnym sensie lub zrozumieniu, w jakim jest ono używane dzisiaj; jednak wiele tekstów ma bezpośredni związek z dzisiejszym nabożeństwem, ponieważ wywarły one ogromny wpływ na świętych i teologów późniejszych wieków, poprzez których dokonało się wyjaśnienie i promulgowanie nabożeństwa do Niepokalanego Serca (33).
Spora liczba Ojców wspomina o Sercu Maryi (34), a większość z nich wspomina o tym w związku z odniesieniami do Jej Serca w Piśmie Świętym, z których niektóre teksty już widzieliśmy. Kilku Ojców odnosi się do tego w odniesieniu do jej osoby lub jej prerogatyw.
Większość tekstów patrystycznych można chyba najlepiej podzielić, w głównej mierze, na te, które odnoszą się do Maryi w czasie Zwiastowania oraz do Maryi stojącej u stóp krzyża.
W związku ze Zwiastowaniem i Wcieleniem naszego Pana św. Augustyn mówi, że Serce Maryi odgrywa określoną rolę w poczęciu Słowa Wcielonego. Uważa, że Matka Najświętsza ukształtowała i nosiła Chrystusa w swoim sercu, zanim poczęła Go w swoim łonie (35). Właśnie tymi słowami św. Augustyna posługuje się św. Tomasz, aby pokazać zgodność Zwiastowania Maryi przed jej zgodą i wcieleniem (36).
Poczęcie Chrystusa w Sercu Maryi jest oczywiście używane w przenośni, a nie dosłownie (proprie); ale w przenośni z fundamentem w tym sensie, że przed przyjęciem Słowa Wcielonego w swoim łonie Maryja musiała najpierw począć Go w wierze i duchu, którego orientację umysłową i duchową symbolizuje Jej Serce (37). Właśnie z takim zrozumieniem liturgia w święto obrzezania naszego Pana używa wyrażenia Confirmatum est cor Virginis, in quo dimna mysteria, angelo nuntiante, concepit (38).
(33) J. Bover, "Origen de la Devocion al Corazon de Maria," Estudios Marianos, Vol. IV, 1945, s. 59-61.
(34) St. John Eudes w Books VII and DC jego klasycznego dzieła, Le Coeur admirable de la Tres Sacree Mere de Dieu, wymienia następujących Ojców jako nawiązujących w swoich pismach do Niepokalanego Serca: św. Augustyna, św. Leona, św. Jana Chryzostoma, św. Piotra Chryzologa, św. Jana Damasceńskiego, św. Eframa i św. Ireneusza. Należy jednak zauważyć, że wiele odniesień do Ojców przywoływanych przez św. Jana Eudesa dotyczy Serca Maryi jedynie pośrednio.
(35) St. Augustine, De Sancta Virginitate, Lib. I (PL, 40, 398): "Beatior ergo Maria percipiendo fidem Christi, quam concipiendo carnem Christi... Sic et materna propinquitas nihil Mariae profuisse, nisi felicius Christum corde quam carne gestasset". Cf. also St. Leo, Sermo XXI, In Nativitate Domini nostri Jesu Christi (PL, 54, 191): "Virgo regia Davidicae stirpis eligitur, quae sacro gravidanda fetu divinam humanamque prolem prius conciperet mente quam corpore".
(36) III, q. 30, a. 1.
(37) Lepicier, Mariologia, s. 71: "Dicendum igitur, si quando apud sacrum auctorem legitur Maria Christum corde concepisse figurante, non proprie, locutionem istam esse accepiendam: eo videlicet sensu, quod priusquam Christum carne utero suo complecteretur, ilium fide ac spiritu, quae per cordis motum significantur, conceperit."
Zauważamy jednak, że ta symboliczna koncepcja w sercu nie zawsze była właściwie rozumiana. Było to z pewnością prawdą w czasach Kajetana, o czym świadczy jego zwrócenie uwagi na zbyt dosłowną interpretację tych, którzy ujmowali Słowo Wcielone jakoby rzeczywiście poczęte w Sercu Maryi. Cf. Comm. in III, q. 31, a. 5, 2.
(38) Response to Lesson V, Matins.
WCZESNI PISARZE KOŚCIELNI
W wiekach następujących po epoce patrystycznej, aż do czasów wielkiego św. Bernarda, w którego pismach, według niektórych, widzimy pierwsze ślady nabożeństwa skierowanego szczególnie do Serca Maryi, znajdujemy niewiele aluzji do Serca Maryi, Najświętszej Matki. Święty Ildefons wspomina Serce Maryi w kazaniu o Wniebowzięciu. Wydaje się jednak, że dopiero tuż przed św. Bernardem mamy pisma, które ponownie w jakikolwiek sposób wspominają o Sercu Maryi. Jest wzmianka o Jej sercu w związku z jej radościami i smutkami, a w dziele często przypisywanym temu Świętemu. W większości jednak w tych stuleciach mamy niewiele odniesień do Serca Matki Bożej. Z pewnością nie mamy jeszcze śladów szczególnego nabożeństwa do Jej Serca, ale zachowaliśmy w tradycji nasiona tego nabożeństwa, które były obecne w Piśmie Świętym, a które wkrótce dzięki pomocy św. Bernarda, a później św. Bernardyna ze Sieny, a następnie szczególnie za pośrednictwem św. Jana Eudesa, wyrosło ono na przedziwne nabożeństwo do Niepokalanego Serca.
SERCE MARYI W PÓŹNIEJSZYM KULCIE PRE-PUBLICZNYM
Również w tym okresie znajdujemy liczne odniesienia do Serca Maryi w związku z cierpieniami Matki Najświętszej, zwłaszcza na Kalwarii. Serce Najświętszej Maryi Panny przedstawione jest jako zwierciadło Męki Serca Chrystusa. W swoich kazaniach o Wniebowzięciu św. Tomasz z Villanova często odwołuje się do dziewiczego Serca Maryi zjednoczonego z Jej cierpiącym Synem (55).
(55) St. Thomas of Villanova, De Assumptione Virginis, Concio II and IV. Cf, especially Concio VII, n. 2, Opera Omnia, 1757.
Na szczególną uwagę zasługuje również św. Bonawentura, Doktor Seraficzny, którego wpływ i duchowość potwierdziły i dały impuls w późniejszych latach na wzrost społecznej pobożności. To on kontynuuje i rozwija wczesną i słuszną ideę św. Bernarda kojarzenia Serca Maryi z Jej świętością i nadzwyczajną miłością. W dziele Stimulus Amoris, przez wiele stuleci przypisywanym św. Bonawenturze, znajdujemy odniesienie do bolesnego Serca Maryi oraz rozproszone oznaki nabożeństwa do Jej dziewiczego Serca.
W następnych epokach musimy zwrócić uwagę na św. Antoninusa, św. Wawrzyńca Justyniana, Jana Gersona, Ernesta Pragensisa i Mikołaja z Salicetus, w którego Antidotarium można znaleźć dowody praktyk nabożnych do Serca Maryi. Również w tych latach św. Bernardyn ze Sieny w sposób wyjątkowy odkrył i zrozumiał znaczenie i naturę Niepokalanego Serca Maryi. Ze względu na swoje pisma często nazywany jest „Doktorem Niepokalanego Serca Maryi” i to od niego otrzymujemy trzy lekcje drugiego nokturnu Oficjum na uroczystość Niepokalanego Serca. Szczególnie w jego kazaniach odnajdujemy ślady nabożeństwa wielkiego świętego do dziewiczego Serca Maryi. W nich wychwala doskonałość cielesnego serca Maryi jako symbolu Jej miłości do Boga i ludzkości, ale także jako symbolu Jej czystości, pokory i świętości. Na początku XVI wieku mamy dowody dalszych praktyk nabożnych w odniesieniu do Niepokalanego Serca. Juliusz II, wielki Papież Renesansu, promulgował pewne wezwania do Niepokalanego Serca, które należy odmawiać na Anioł Pański. W tym samym stuleciu należy wspomnieć o kartuzie Lanspergusie, u którego w Pharetra odnajdujemy również ślady nabożeństwa do Serca Maryi. Innymi godnymi uwagi pisarzami tego okresu są Korneliusz a Lapid, św. Piotr Kanizjusz, Ludwik de Blois, św. Filip Neri i hiszpański dominikanin Luis de Granada. Na szczególną uwagę zasługuje św. Franciszek Salezy, który był łącznikiem między XVI a XVII wiekiem i jednym z większych świateł, bezpośrednim poprzednikiem św. Jana Eudesa.
Inni, działający tuż przed tuż przed św. Janem Eudesem, a którzy powinni być wymienieni za ich pisma lub nabożeństwo do Niepokalanego Serca to św. Robert Bellarmin; P. Poire; kard. De Berulle; J. De La Cerda; Bartłomiej de Los Rios; J. Olier, założyciel Sulpicians; P. Barry; i V. Contenson. Św. Jan Eudes wymienia, podobnie jak inni apostołowie niezrównanego Serca Maryi, Orsiusa, Sebastiana, Baradiusa, Jana Euzebiusza z Nierembergu, Jana Chrzciciela św. Jura, Stephena Bineta, Krzysztofa de Vega i Honorata Nicqueta (74).
(74) Ibid., s. 303-332.
SERCE MARYI W OBJAWIENIU PRYWATNYM
Cały świat chrześcijański jest świadom roli, jaką odegrała św. Małgorzata Maria Alacoque w krzewieniu nabożeństwa do Najświętszego Serca Jezusowego i chociaż Święto Najświętszego Serca zostało zatwierdzone z powodów zupełnie innych niż prywatne objawienia świętej, to jednak bez wątpienia jej wielki wpływ w tej sprawie w dużej mierze wynikał z objawień, którymi obdarzył ją nasz Pan. Nie ma doskonałej paraleli w rozwoju kultu Niepokalanego Serca Maryi, (75) ale w najwcześniejszych wiekach nabożeństwa, a nawet w naszych czasach, dowiadujemy się o prywatnych objawieniach dotyczących najczystszego Serca Maryi przekazywanych niektórym wybranym duszom.
(75) Cf. Olmi, dz. cyt., s. 27-28.
Kościół aprobuje objawienia prywatne dopiero po długim i dokładnym zbadaniu, a nawet wtedy wiernym nie nakazuje się ich przyjmować. Sama sprawa, z jej rozgałęzieniami w dogmatach i kwestiach liturgicznych, jest dokładnie badana na długo przed wygłoszeniem jakiegokolwiek orzeczenia kościelnego. Z kolei aprobata kościelna gwarantuje tylko, że objawienia są wiarygodne i nie podlegają potępieniu, a Kościół oświadcza po prostu, że zatwierdzone objawienia nie zawierają nic przeciwko wierze i moralności i można je roztropnie, pobożnie i bez przesądów wierzyć w wiarę ludzką (78).
Co prawda nie można uznać, że te objawienia odegrały jakąkolwiek rolę w wyjaśnieniu implikacji dogmatycznych związanych z Niepokalanym Sercem, ale o ile pomogły w dalszym kulcie Serca Matki Bożej, rozważymy ważniejsze z nich pokrótce.
Św. Tomasz Becket, arcybiskup Canterbury (ur. 1170), miał szczególne nabożeństwo do radości Serca Maryi, a Matka Boża miała mu się objawić i objawić swoje pragnienie pomocy innym, którzy praktykują to nabożeństwo, szczególnie w godzinie śmierci (79).
(78) Cf. Merkelbach, Summa Theologiae Moralis, Vol. I, Paris, 1947, s. 519; De Guibert, Theologia Spiritnalis Ascetica et Mystica, Rome, 1946, s. 23 i 153.
(79) Cf. Bainvel, art. cyt., s. 169.
Do najwcześniejszych i najbardziej znanych objawień prywatnych należą te udzielone benedyktynce św. Mechtyldzie (ok. 1298). Zwłaszcza w pierwszych dwóch częściach jej Liber specialis gratiae znajdujemy, bardziej niż u jakiegokolwiek świętego czy pisarza przed nią, namacalne i ewidentne wyrazy nabożeństwa do Serca Maryi (81).
W tym samym klasztorze, w którym przebywała św. Mechtylda, Bóg obdarzył natchnieniem, szczególnymi łaskami i niezwykłym przywilejem objawień prywatnych św. Gertrudę Wielką (ok. 1302)(83). W jej pismach znajdujemy oznaki jej wielkiego nabożeństwa do Najświętszego Serca Maryi, ponieważ tak jak św. Mechtylda, również i ona mówiła o tym z określoną częstotliwością(84).
(81) Cf. St. Mechtilde, Revelationes, "Liber Specialis Gratiae," Paris, 1877; L. Meregalli, II S. Cuore di Maria, Torino, 1919, s. 33; Dublanchy, art. cyt., s. 352; St. John Eudes, Le Coeur Admirable, Lib. VIII, s. 374-380.
(83) St. Gertrude, Revelationes, "Legatus Divinae Pietatis," Paris, 1875. Cf. St. John Eudes, dz. cyt., Lib. VIII, s. 380-382; J. Gorbach, Le Coeur Immacule de Marie et le Pretre (translated from the original by R. Guillaume), Mulhouse, 1947, s. 8.
(84) Cf. N. Nilles, De Rationibus Festorum 55. Cordium, I, Oeniponte, 1875, s. 507-509; Bover, art. cyt., s. 133 ff. W jej Revelationes, "Legatus Divinae Pietatis," Lib. IV, c. XIII, czytamy, jak podczas jutrzni w recytacji Ave Maria ujrzała jak w wizji trzy strumienie wypływające z Trzech Osób Trójcy Przenajświętszej, przenikające do Serca Dziewicy Matki i powracające do swojego źródła, oznaczające bycie przez Maryję po Ojcu najpotężniejszą, po Synu największą w mądrości, a po Duchu Świętym najłagodniejszą z ludzi.
W następnym stuleciu Bóg ponownie wzbudził świętego podobnego do świętych Mechtildy i Gertrudy. Była to św. Brygida Szwedzka (ok. 1373). Jej również było przeznaczone doznawać prywatnych objawień dotyczących dziewiczego Serca Matki Bożej i do odegrania roli w krzewieniu nabożeństwa. Czytamy w jej Objawieniu słowa Maryi: „Kiedy cierpiał, czułam się tak, jak gdyby moje Serce znosiło cierpienia także… gdy Mój Syn był biczowany i rozdzierany biczami, Moje Serce było biczowane i biczowane razem z Nim… Jego Serce było moim Sercem… abyśmy mój umiłowany Syn i ja odkupili świat jak jednym Sercem"(85).
Przedstawione powyżej osoby są najbardziej znanymi przykładami wczesnego objawienia prywatnego w związku z Sercem Maryi i są tymi, które miały wpływ na wczesne rozprzestrzenianie się nabożeństwa. Czytamy jednak o innych podobnych incydentach w średniowieczu i w czasach nowożytnych, z których niektóre nie są bez wielkiego znaczenia (86).
(85) Święta Brygida, Revelationes, Rome, 1606, Lib. I, C. 35, s. 56.
(86) W 1830 roku Matka Najświętsza dała wielki impuls do szerzenia nabożeństwa do Jej Najświętszego Serca, ukazując się św. Katarzynie Laboure, członkini Sióstr Miłosierdzia. Święta ta otrzymała wizję Cudownego Medalika, który zestawiając obok siebie Serca Jezusa i Maryi, symbolizuje w ten sposób ich intymne zjednoczenie.
Odnotowujemy również objawienie się „Cudownego Medalika” Matki Najświętszej Alfonsowi Ratisbonne w kościele św. Andrei delle Fratte w Rzymie.
Wielki wpływ na szerzenie się nabożeństwa do Niepokalanego Serca Maryi miały także objawienia Matki Bożej w Fatimie, ponieważ były one ważnym czynnikiem w zwróceniu uwagi wiernych na to nabożeństwo w ostatnich latach.
Wspomniane wczesne objawienia prywatne zasługują na wzmiankę ze względu na ich wpływ na św. Jana Eudesa: który w XVII wieku zainicjował nabożeństwo do Serca Maryi jako publiczne i odegrał ważną rolę w niesieniu kultu liturgicznego odnośnie Serc Jezusa i Maryi.
KULT LITURGICZNY
Najwłaściwsze jest odnotowanie, że Kościół w trakcie procesu beatyfikacyjnego i kanonizacyjnego św. Jana Eudesa podkreślił jego rolę w ustanowieniu liturgicznego nabożeństwa do Serca Maryi.
Już w 1644 roku św. Jan Eudes pragnął obchodzić Święto Najczystszego Serca Maryi jako święto patronalne swoich zgromadzeń księży i zakonnic dwudziestego października. Pierwsze publiczne święto ku czci Serca Maryi odbyło się na wiosnę 1648 roku dzięki staraniom świętego i za zgodą biskupa. Stolica Apostolska (po skierowaniu przez niego w 1669 roku petycji) odmówiła zatwierdzenia tego Oficjum i Mszy. Jednak do tego czasu wielu francuskich biskupów, zgodnie ze zwyczajem i tym, co uważano wówczas za prawa biskupie, zezwalało na celebrowanie tego święta w ich diecezjach 8 lutego.
Do 1672 roku święto obchodzono mniej więcej w całej Francji. W 1729 roku Stolica Apostolska, gdy złożono petycję, ponownie odmówiła oficjalnego zatwierdzenia proponowanego Oficjum i Mszy, chociaż legat papieski we Francji zatwierdził go już w 1668 roku. Nieco później, w 1773 roku, właściwy urząd po raz pierwszy otrzymał papieską aprobatę przez Klemensa XIV. Święto to otrzymało dalszą aprobatę papieską, gdy papież Pius VI w 1787 roku zezwolił mniszkom z Notre Dame de Corbeil na celebrowanie Święta „Najświętszego Serca Maryi” jako podwójnego święta pierwszej klasy w dniu dwudziestego drugiego sierpnia(96). W 1799 roku ten sam Papież udzielił zgody na celebrowanie tego święta niektórym kościołom diecezji Palermo.
Dopiero w 1805 roku uzyskano ogólną aprobatę papieską. Papież Pius VII udzielił upoważnienia do obchodów święta „Najczystszego Serca Maryi” w niedzielę po Oktawie Wniebowzięcia wszystkim diecezjom i instytutom zakonnym, które o to poprosiły(97). W 1855 roku za papieża Piusa IX cały właściwy Oficjum i Msza na to święto zostały zatwierdzone przez Świętą Kongregację Obrzędów(98). Oficjum św. Jana Eudesa powszechnie używane we Francji od ponad stu lat zostało ostatecznie zatwierdzone dla Eudystów w 1861 roku (99). Oficjum, które znajdujemy w załączniku do starego brewiarza rzymskiego, został nadany w 1857 roku(1).
W następnych latach obserwujemy wzrost popularności kultu liturgicznego, częściowo ze względu święto Najświętszego Serca(2). Jednak dopiero kilka lat później i z powodu różnych wpływów, Oficjum i Święto Niepokalanego Serca otrzymały pełne uznanie, aż w końcu papież Pius XII w 1944 roku upamiętnił szczególną uroczystą konsekrację świata Niepokalanemu Sercu Maryi na 8 grudnia 1942 roku. Rozszerzono święto (które miało być celebrowane specjalnym Oficjum i Mszą św) na cały świat. Postanowiono, że Oficjum i Msza zatwierdzona przez Piusa IX(3) nie nadawałaby się na święto tego obrzędu rozszerzone na Kościół powszechny, ponieważ istniały już pewne drugorzędne święta Najświętszej Maryi Panny, np. Święto Matki Bożej z Lourdes i Święto Siedmiu Boleści, które miały w pełni właściwe Oficjum i Msze. Stąd z Oficjum Najczystszego Serca Maryi zachowały się jedynie antyfona do Magnificat, oracja ze słowem Immaculati zastępującym słowo Purissimi oraz Czwarta i Piąta lekcja Drugiego Nokturnu zaczerpnięta z kazania św. Bernardy a ze Sieny. W Mszale przygotowano prawie zupełnie nowy tekst(4). Nowe Oficjum i Msza św. nadają zatem nowy kierunek kultowi Niepokalanego Serca. Warto zauważyć, że Ewangelia, podkreślając miłość Niepokalanego Serca do ludzkości, podkreśla punkt ukazujący, że we wcześniejszych latach istniały pewne różnice zdań.
Tam, gdzie na mocy specjalnego indultu obchodzono już Święto Najczystszego Serca, należy teraz odprawić nową Mszę św. Nawet tam, gdzie Msza o Najczystszym Sercu została już udzielona specjalnym indultem jako Msza wotywna, nowa Msza ją zastępuje(5).
(96) Święto było obchodzone przez różne grupy w wielu różnych terminach, w tym co najmniej szesnastu ustalonych datach i ponad dwudziestu ruchomych sobotach i niedzielacg. Cf. F. Holweck, Calendarium liturgicum festorum, Philadelphia, 1925.
(97) Cf. AAS, XXXVII, 1945, s. 50. Msza miała być taka sama jak w uroczystość Matki Bożej Śnieżnej (5 sierpnia), Salve Sancta Parens. Cf. H. Pujolras, "La Festa Liturgica del Cuore Immacolato di Maria," II Cuore Immacolato di Maria, 1946, s. 140.
(98) Msza na Święto Najczystszego Serca Maryi, wraz z reformą Mszału Rzymskiego w 1914 r., została przeniesiona do dodatku do Mszy sprawowanych w „aliquibus locis”.
(99) Warto zauważyć, że św. Jan Eudes wykorzystał w dużym stopniu Pieśń nad Pieśniami przy komponowaniu Oficjum i Mszy. Z niej czerpie List Mszy, lekcje Pierwszego Nokturnu oraz kilka antyfon i capituli. Ewangelia Mszy pochodzi od św. Łukasza 2: l5 ff. Wybory ze św. Bernardyna ze Sieny do lekcji Drugiego Nokturnu są w dużej mierze zachowane w dzisiejszym powszechnym Oficjum.
(1) Cf. E. Campana, Maria nel Culto Cattolico, Vol. II, Turin, 1933, s. 169; Postius, art. cyt., s. 49; Geenen, dz. cyt., s. 55-60; Dublanchy, art. cyt., s. 353-354.
(2) Starając się o papieską aprobatę, w 1765 r. rozdzielono powody, aby zapewnić aprobatę Święta Serca Jezusowego.
(3) Cf. AAS, Vol. XXXVII, 1945, s. 50.
(4) Nowe wprowadzenie, Adeamus, pochodzi z Listu do Hebrajczyków, a nie z psalmu. List pochodzi z Ecclesiasticus, a nie z Canticle of Canticles. Ewangelia pochodzi z Ewangelii św. Jana, która najwyraźniej ma na celu przypomnienie macierzyństwa Maryi w stosunku do ludzi. Oracja, sekret i postkomunia używają słowa nieskazitelny zamiast najczystszy.
(5) Cf. G. Montague, "Liturgy," The Irish Ecclesiastical Record, styczeń 1949.
Jak już wspomnieliśmy, aby podtrzymać żywe i znaczące w umysłach wiernych znaczenie tej uroczystej konsekracji, papież Pius XII rozszerzył święto Niepokalanego Serca na cały Kościół(11), które obchodzono w Oktawie Wniebowzięcia NMP.
(11) Pius XII, AAS, XXXVII, 1945, s. 51. [1.1]
THE RACCOLTA, 1878:
AKT CHWAŁY DLA NAJŚWIĘTSZYCH SERC JEZUSA I MARYI
Niech Boskie Serce Jezusa i niepokalane Serce Maryi będą zawsze i we wszystkich miejscach znane, chwalone, błogosławione, kochane, czczone i wysławiane. Amen.
Pius VII., reskryptem S. Congr. odpustów, 18 sierpnia 1807, udziela:
ODPUSZCZENIE NA SZEŚĆDZIESIĘĆ DNI, raz dziennie, dla tych, którzy przynajmniej ze skruszonym sercem i oddaniem będą odmawiać tę modlitwę wraz z aktami uwielbienia dla Najświętszych Serc Jezusa i Maryi.
ODPUST ZUPEŁNY W ŚWIĘTA NARODZENIA, WNIEBOWZIĘCIA I NAJŚWIĘTSZEGO SERCA MARYI wszystkim, którzy będą je odmawiać codziennie przez cały rok; pod warunkiem, że w te święta, będąc prawdziwie skruszonymi, po spowiedzi i komunii, odwiedzą kościół lub ołtarz w jakimkolwiek kościele poświęconym Najświętszej Maryi Pannie i modlą się w intencji Papieża.
ODPUST ZUPEŁNY w godzinę śmierci dla tych, którzy za życia będą praktykować to pobożne ćwiczenie każdego dnia.
WEZWANIE.
Serce Maryi, bądź moim zbawieniem!
Jego Świątobliwość Papież Pius IX. dekretem s. Congr. odpustów, 8 września 1852 r., udziela:
ODPUSZCZANIE NA TRZYSTA DNI wszystkim wiernym za każdym razem, gdy przynajmniej ze skruszonym sercem i oddaniem wypowiedzą to wezwanie.
ODPUST ZUPEŁNY RAZ W MIESIĄCU dla wszystkich, którzy odmawiają to codziennie przez miesiąc, każdego dnia, będąc prawdziwie skruszonymi, po spowiedzi i komunii, odwiedzą kościół lub kaplicę publiczną i tam się modlą, przez jakiś czas w intencji Jego Świątobliwości.
MAŁA KORONKA JAKO HOŁD NIEPOKALANEMU SERCU MARYI
V. Deus in adjutorium meum intende.
R. Domine ad adjuvandum me festina.
V. Gloria Patri, etc.
R. Sicut erat, etc.
V. Skłaniaj się ku mojej pomocy, o Boże!
R. O Panie! Pośpiesz mi z pomocą.
V. Chwała Ojcu itd.
R. Jak było, etc.
I. Niepokalana Dziewico, któraś poczęła bez grzechu, skieruj każde poruszenie swego najczystszego serca do tego Boga, który był zawsze obiektem Twojej miłości i który był zawsze najbardziej uległy Twojej woli: uproś mi łaskę nienawiści do grzechu całym sercem i uczenia się od ciebie życia w doskonałym poddaniu się woli Bożej.
Ojcze nasz raz, Zdrowaś Maryjo siedem razy.
Serce przeszyte bólem i nieszczęściem! Napełnij moje serce blaskiem miłości.
II. Podziwiam, Maryjo, Twoją głęboką pokorę, przez którą Twoje błogosławione serce było zaniepokojone łaskawym przesłaniem archanioła Gabriela, że zostałaś wybraną Matką Syna Najwyższego i przez którą ogłaszałaś się Jego pokorą służebnicą: przeto w wielkim zmieszaniu na widok mojej pychy proszę Cię o łaskę skruszonego i pokornego serca, abym znając moją nędzę, uzyskał koronę chwały obiecaną prawdziwie pokornemu sercu.
Ojcze nasz itd. Serce itd.
III. Błogosławiona Dziewico, która w swoim najsłodszym sercu zachowałaś jako drogocenny skarb słowa Jezusa, Twego Syna, i zastanawiając się nad wzniosłymi tajemnicami, które one zawierały, nauczyłaś się żyć tylko dla Boga: jakże mnie przeraża moje zimne serce! O najdroższa matko! uproś mi łaskę, abym rozmyślała w moim sercu nad świętym prawem Bożym, abym mógł starać się podążać za Tobą w gorliwym praktykowaniu wszystkich cnót chrześcijańskich.
Ojcze nasz itd. Serce itd.
IV. Chwalebna królowo męczenników, której święte serce zostało przebite w gorzkiej męce Twego Syna mieczem, o którym prorokował święty starzec Symeon: zdobądź dla mego serca prawdziwą odwagę i świętą cierpliwość do znoszenia trudów i nieszczęść tego nędznego życia, abym krzyżując moje ciało z jego pragnieniami, idąc za umartwieniem krzyża, mógł rzeczywiście pokazać, że jestem prawdziwym Twoim synem.
Ojcze nasz itd. Serce itd.
V. O Maryjo, mistyczna różo, której kochające serce, płonąc żywym ogniem miłości, przyjęło nas za swoich synów u stóp krzyża, stając się w ten sposób naszą czułą Matką! spraw, abym poczuł słodycz Twojego matczynego serca i Twą moc z Jezusem, aby w obliczu niebezpieczeństw tego śmiertelnego życia, a przede wszystkim w strasznej godzinie śmierci, serce moje zjednoczone z Tobą pokochało mojego Jezusa przez wszystkie wieki. Amen.
Ojcze nasz itd. Serce itd.
Zwróćmy się teraz do Najświętszego Serca Jezusa, aby rozpaliło nas swoją świętą miłością. O Boskie Serce Jezusa! Tobie poświęcam się, pełna głębokiej wdzięczności za wiele błogosławieństw, które otrzymałem i codziennie otrzymuję z Twojej bezgranicznej miłości. Z całego serca dziękuję Ci za to, że oprócz nich wszystkich raczyłeś dać mi swoją własną Najświętszą Matkę, dając mnie jej jako syna, w osobie umiłowanego ucznia. Niech moje serce zawsze płonie miłością do Ciebie, odnajdując w Twoim najsłodszym sercu swój pokój, swoje schronienie i swoje szczęście.
Jego Świątobliwość Papież Pius IX. dekretem s. Congr. odpustów, 8 września 1852, udzielone ODPUSZCZANIE NA TRZYSTA DNI RAZ DZIENNIE wszystkim wiernym za każdym razem, którzy mają pobożny zwyczaj odmawiania go codziennie przez miesiąc, w dowolnym dniu, kiedy będąc prawdziwie pokutnymi, po spowiedzi i komunii, nawiedzią kościół lub kaplicę publiczną; modlić się tam pobożnie przez jakiś czas w intencji Jego Świątobliwości[2.2].
THE NEW MONTH OF MARY
OR REFLECTIONS FOR EACH DAY OF THE MONTH:
Akt poświęcenia się Najświętszemu Sercu Maryi
O Najświętsze i Niepokalane Serce Maryi zawsze Dziewicy! O serce najświętsze, najczystsze, najszlachetniejsze, najdostojniejsze i najdoskonalsze, które wszechmoc Boża ukształtowała w czystym stworzeniu! O niewyczerpane źródło dobroci i łagodności, miłosierdzia i miłości! wzór wszystkich cnót; doskonały obraz uwielbionego Serca Jezusa! O Serce, które zawsze płonęło najgorętszą miłością, które kochało Boga bardziej niż Serafini, bardziej niż aniołowie i święci!
O Serce Matki Odkupiciela, które tak żywo odczuwasz nasze nieszczęścia, które tak bardzo wycierpiało dla naszego zbawienia, które nas tak żarliwą miłością ukochało i które tyloma tytułami rości sobie szacunek, miłość, i cześć wszystkich stworzeń - racz bezpiecznie przyjąć mój niegodny hołd. Padam przed Tobą, o Najświętsze Serce Maryi, oddaję Ci cześć z najgłębszym szacunkiem, do jakiego jestem zdolny. Dziękuję Ci za uczucia miłosierdzia i miłości, którymi tak często byłaś poruszona widokiem moich nieszczęść. Odwdzięczam się za wszystkie dobrodziejstwa, które zapewniła mi Twoja macierzyńska hojność. Łączę się ze wszystkimi czystymi duszami, które znajdują upodobanie w oddawaniu czci, chwaleniu i kochaniu Ciebie.
O najmilsze Serce! będziesz odtąd według Serca Jezusowego przedmiotem mojej czci, mojej miłości i mojej pobożności. Przez Ciebie zbliżę się do mojego Zbawiciela; i przez Ciebie otrzymam Jego łaski i miłosierdzie. Będziesz moją ucieczką w ucisku, moją pociechą w cierpieniu i pomocą we wszystkich moich potrzebach. Od Ciebie będę uczyć się czystości, pokory i posłuszeństwa oraz czerpał miłość do Najświętszego Serca Jezusa Chrystusa, Pana i Mistrza mojego. Amen.
Modlitwa
O Boże dobroci, który napełniłeś święte i Niepokalane Serce Maryi tymi samymi uczuciami miłosierdzia i czułości dla nas, którymi zawsze napełniało się Serce Jezusa Chrystusa, Twojego Syna i Jej Syna; spraw, aby wszyscy, którzy czczą to Dziewicze Serce, zachowali aż do śmierci doskonałą zgodność uczuć i skłonności z Najświętszym Sercem Jezusa Chrystusa, które z Tobą i Duchem Świętym żyje i króluje. Jeden Bóg na wieki wieków. Amen[3.3].
Sources:
[1.1] MARY'S IMMACULATE HEART, THE MEANING OF THE DEVOTION TO THE IMMACULATE HEART OF MARY, JOHN F. MURPHY, THE BRUCE PUBLISHING COMPANY, MILWAUKEE, Nihil obstat: JOHN A. SCHULIEN, S.T.D., Censor librorum, Imprimatur: +MOYSES E. KILEY, Archiepiscopus Milwaukiensis, 22 listopada 1950, Made in the United States of America, s. v, vi, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 19, 21, 22, 23, 24, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 34, 35, 36, 37, 39.
[2.2] THE RACCOLTA; OR Collection of Prayers and Good Works, TO WHICH THE SOVEREIGN PONTIFFS HAVE ATTACHED HOLY INDULGENCES. PUBLISHED BY ORDER OF HIS HOLINESS, POPE PIUS IX. TRANSLATION AUTHORIZED AND APPROVED BY THE SACRED CONGREGATION OF HOLY INDULGENCES. WOODSTOCK COLLEGE, MARYLAND. 1878. APPROVED AND COMMENDED. +JOHN CARD. McCLOSKEY, Arcybiskup Nowego Jorku, 5 września 1878. Imprimatur: +JACOBUS, ARCHIEP. BALTIMORENSIS. Wrzesień 1878. s. 229-232
[3.3] THE NEW MONTH OF MARY OR REFLECTIONS FOR EACH DAY OF THE MONTH, ON THE DIFFERENT TITLES APPLIED TO THE HOLY MOTHER OF GOD IN THE LITANY OF LOEETTO: PRINCIPALLY DESIGNED FOR The Month of Mary WIELEBNEGO. P. R. KENRICKA, D.D. VICTORHILL, N. Y. PRESS OF THE VICTORIAN, 1904, Approbation: +CHAS. H. COLTON, Bishop of Buffalo, Approbation: +FRANCIS PATRICK KENRICK, Bp. Arath. I Coadj., Bp. Filadelfii. 25 kwietnia 1840. s. 267-268, 270
Tłum. Paulo
Bardzo dobry artykuł. Oby więcej takich treści.
OdpowiedzUsuń