25 lat temu, 9 października 1992 roku zmarł w Londynie, w wieku 89 lat (ur. 7 I 1903), Jędrzej Giertych, polityk, harcerz, dyplomata, publicysta polityczny i historyczny, powieściopisarz, nacjonalista chrześcijański; syn inżyniera, właściciela fabryki w Sosnowcu; jako piętnastolatek brał udział w rozbrajaniu Austriaków w Kielcach; ochotnik w wojnie 1920 roku, ranny 15 sierpnia w bitwie warszawskiej; ukończył prawo na Uniwersytecie Warszawskim i Szkołę Nauk Politycznych; w ZHP był do 1932 kierownikiem Głównej Kwatery Męskiej; w latach 1927-32 był referentem w MSZ i pracował w konsulacie polskim w Olsztynie; po usunięciu go przez władze sanacyjne z MSZ rozpoczął działalność polityczną w ruchu narodowym; szybko znalazł się w ścisłym kierownictwie obozu narodowego jako sekretarz Komitetu Wykonawczego Obozu Wielkiej Polski (1932-33), członek Zarządu Głównego i Komitetu Głównego Stronnictwa Narodowego (1935-39) oraz niejawnej tzw. „dziewiątki”; wraz z prezesem SN Kazimierzem Kowalskim przewodził frakcji wrogiej jakimkolwiek kompromisom z sanacją; był też redaktorem "Gazety Warszawskiej", a po (wymuszonej administracyjnie) zmianie tytułu – "Warszawskiego Dziennika Narodowego"; dzięki pracom takim jak "Tragizm losów Polski" (1936) i "O wyjście z kryzysu" (1938) już przed wojną uchodził za głównego ideologa „młodej” endecji; w 1937 odbył podróż reporterską do Hiszpanii, której pokłosiem była książka "Hiszpania bohaterska", w której ze szczególnym entuzjazmem pisał o karlistach, uważając, że ruch ten jest odpowiednikiem ruchu narodowego w Polsce; we wrześniu 1939 walczył jako oficer marynarki w obronie Helu; lata wojny spędził w obozach jenieckich i w berlińskim więzieniu Gestapo, podejmując wszelako sześciokrotnie próby ucieczki; po opanowaniu Polski przez Armię Czerwoną przedostał się do kraju, aby wywieźć z niego rodzinę (żonę i sześcioro dzieci), a następnie żył na emigracji w Anglii; mając na utrzymaniu liczną rodzinę i pracując jako robotnik, a później jako nauczyciel, zdołał mimo to napisać i wydać liczne książki (również ocalone z kraju manuskrypty książek Feliksa Konecznego) oraz redagować wydawnictwa seryjne: "Ruch Narodowy" i "Opoka"; był przewodniczącym Towarzystwa im. Romana Dmowskiego, z emigracyjnego SN został jednak w 1961 usunięty za głoszenie propozycji zmiany orientacji geopolitycznej na prorosyjską (do stronnictwa powrócił w latach 80.); zwalczał tzw opozycję demokratyczną w kraju, uważając, że jest ona zdominowana przez nurt lewicowo-kosmopolityczny (KOR), a w 1982 poparł wprowadzenie stanu wojennego mniemając, że zapobiegł on militarnej interwencji sowieckiej; jako przedstawiciel myśli narodowej wyrażał dobitnie jej orientację antyliberalną, antyparlamentarną, antymasońską, antyżydowską i antyniemiecką, uosabiał również zwrot ruchu narodowego w kierunku jego pełnej katolicyzacji i tradycjonalizmu; akcentował ideowe powinowactwo nacjonalizmu polskiego z hiszpańskim karlizmem, portugalskim salazaryzmem i Action Française, a zasadniczą rozbieżność z neopogańskim hitleryzmem; w swojej najważniejszej pracy teoretycznej po wojnie – "Nacjonalizm chrześcijański" (1946) – pisał, że jedność Europy jest rzeczą konieczną, ale też „posunięcie tej jedności zbyt daleko byłoby także rzeczą niesłychanie niebezpieczną i szkodliwą” – winna ona polegać na przywróceniu średniowiecznej rodziny narodów chrześcijańskich, które by konieczną jedność łączyły z odrębnym niepodległym życiem każdego narodu; od lat 60. sprzeciwiał się też „posoborowej” rewolucji liturgicznej i doktrynalnej w Kościele.
Prof. Jacek Bartyzel, "Z kalendarzyka reakcjonisty".