Dziś mija dokładnie 75 lat od ostatniego w pełni katolickiego konklawe, które wybrało na Papieża Najczcigodniejszego i Najprzewielebniejszego Pana, J.E. Eugeniusza Marię Józefa Jana kard. Pacelli'ego, który przybrał imię Pius XII.
Jego Świątobliwość, Czcigodny Sługa Boży, Papież Pius XII urodził się również 2 marca, 1876 w Rzymie, zmarł natomiast 9 października 1958 w Castel Gandolfo, pozostawiając Kościół Święty bez widzialnej głowy, aż do dnia dzisiejszego... Ojciec Święty Pius XII był 260 biskupem Rzymu, i drugim Suwerenem Państwa Miasta Watykan w okresie od 2 marca 1939 do 9 października 1958.
Urodził się w rodzinie adwokata konsystorii. Pochodził z rodziny szlacheckiej, związanej z Watykanem. Był synem Filippa Pacelli i Virginii Graziosi. Po ukończeniu katolickiej szkoły powszechnej u Sióstr Bożej Opatrzności uczył się w gimnazjum świeckim. Od dzieciństwa wykazywał zamiłowanie do języków, zwłaszcza łaciny, oraz antyku i muzyki. Był ministrantem w kościele Chiesa Nuova. W 1894 r. uzyskał maturę w Liceum Visconti i wstąpił do seminarium duchownego. W Collegium Capranica studiował filozofię oraz matematykę i grekę. W 1895 r. przeniósł się do rzymskiego Seminarium św. Apolinarego, a na Uniwersytecie Rzymskim uczęszczał na wykłady z literatury i historii. Od 1899 r. kontynuował studia prawnicze na Gregorianum. Święcenia kapłańskie otrzymał 2 kwietnia 1899. W 1902 r. uzyskał stopień doktora obojga praw. Odbył praktykę w Sekretariacie Stanu, a od 1903 r. był minutantem. 1905 r. został prałatem domowym i rozpoczął współpracę z Piotrem Gasparrim – późniejszym sekretarzem stanu. W 1911 r. objął stanowisko podsekretarza, w 1912 r. prosekretarza, a w 1914 r. sekretarza Kongregacji ds. Kościoła. Pacelli negocjował konkordat z Serbią, podpisany bezpośrednio przed pierwszą wojną światową. Jego podpisanie wywołało poruszenie i sprzeciw w Austro-Węgrzech, które dotychczas miały zwierzchnictwo nad Kościołem serbskim.
 |
| Konsekracja biskupia na Watykanie - konsekrator Benedykt XV |
3 kwietnia 1917 papież Benedykt XV mianował go nuncjuszem w Monachium w Bawarii, a następnie konsekrował go na arcybiskupa tytularnego Sardes. 8 maja 1917 roku Pacelli wyruszył do Monachium. Jego podróż zwróciła uwagę komentatorów, ze względu na luksusy jakich zażądał podczas podróży. Nuncjaturę w Monachium, w pałacu przy Brennerstraße, znajdującym się naprzeciwko (późniejszego) Brunatnego Domu, objął 25 maja 1917. W następnych latach zaprzyjaźnił się z mieszkającym wtedy w Monachium Dietrichem von Hildebrandem i jego żoną Małgorzatą. Ze spotkań tych Hildebrand wyniósł obraz Pacellego jako męża wielkiego formatu, cechującego się intensywną duchowością.
W 1920 roku Eugenio Pacelli otrzymał nominację na nuncjusza w Berlinie. 16 grudnia 1929 został kreowany kardynałem, a 9 lutego 1930 roku został sekretarzem stanu.
 |
| Kard. Pacelli jako nuncjusz apostolski. |
W 1933 roku przyczynił się do podpisania konkordatu z III Rzeszą. Negocjował go z Hitlerem. Traktat ten pozwalał uzyskać status prawny dla działalności niemieckich katolików w III Rzeszy. Zapewnił on ochronę prawną dla katolickich szkół i duchownych, jednak w rzeczywistości katolickie instytucje były wciąż represjonowane, jak świadczą o tym interwencje u władz hitlerowskich przewodniczącego episkopatu niemieckiego, kardynała Adolfa Bertrama. W warunkach wzrastającego terroru organizacje i gazety katolickie nie mogły prowadzić dalej normalnej działalności społecznej i politycznej. Wahania wobec podpisania konkordatu oraz jego nikłe owoce opisał w wydanej parę lat później w 1937 encyklice „Mit brennender Sorge” Pius XI: Gdy, Czcigodni Bracia, w lecie 1933 roku, uwzględniając inicjatywę rządu Rzeszy, poleciliśmy wznowić pertraktacje konkordatowe (...) Pomimo wielu poważnych wątpliwości powzięliśmy jednak wtedy decyzję, by swej zgody nie odmówić. Część episkopatu Niemiec przyjęła konkordat z dużą aprobatą jako narzędzie ochrony prawnej instytucji katolickich przed szykanami ze strony nowych władz. Niektórzy biskupi, jak kardynał Michael von Faulhaber z Monachium czy Adolf Bertram z Wrocławia napisali listy dziękczynne do Hitlera, które dziś budzą duże wątpliwości. Można to uznać też po części za przejaw wrodzonego niemieckiego patriotyzmu, któremu ulegali nawet ludzie będący w opozycji do narodowego socjalizmu. Sam Führer starał się wykorzystać konkordat, stwierdził w przemówieniu do Reichstagu, że „należy to uznać za wielkie osiągnięcie”, bowiem konkordat „stworzył podstawy zaufania, szczególnie istotne w nasilającej się walce z międzynarodowym żydostwem”.
20 listopada 1938 – trzy tygodnie po nocy kryształowej – Pacelli wystąpił do ponad 60 przedstawicieli Kościoła na całym świecie z prośbą o pomoc w uzyskaniu ponad 200 tys. wiz dla „niearyjskich katolików” i „żydowskich konwertytów na chrześcijaństwo”, którym groziły represje a których większość była praktykującymi żydami. Kościół niemiecki miał prawo zapewnienia szczególnej ochrony dla konwertytów na mocy konkordatu z 1933 roku.
Podczas swojej działalności dyplomatycznej w latach 30-tych, składał wizyty w wielu krajach, m.in. w Argentynie, Stanach Zjednoczonych, Francji i Wielkiej Brytanii. Od 1 kwietnia 1935 do momentu elekcji był także Kamerlingiem Stolicy Apostolskiej.
Po śmierci papieża Piusa XI konklawe trwało tylko jeden dzień. W trzecim głosowaniu, kardynał Eugenio Pacelli, w dniu swoich 63 urodzin, został wybrany na papieża. Przyjął on imię Piusa XII. Po raz pierwszy w historii Kościoła katolickiego uroczystość koronacji transmitowano przez radio.
Pierwsze sześć lat jego pontyfikatu przypadło w okresie II wojny światowej. Jeszcze przed rozpoczęciem działań wojennych, w marcu 1939 Pius obrał sobie za motto "Pokój jest dziełem sprawiedliwości" i uczynił starania o utrzymanie pokoju swoim głównym priorytetem. 5 maja wysłał pismo do Hitlera z prośbą o dochowanie starań utrzymania pokoju, lecz rząd Rzeszy zapewnił, że nie ma zagrożenia wojną. Podobną prośbę skierował do Benito Mussoliniego, ale efekt był taki sam, jak w przypadku Hitlera. Do momentu przystąpienia Duce do wojny w 1940, papież starał się zachować pełną neutralność, dzięki czemu Rzym był traktowany jako otwarte miasto. Podczas wojny nadal nawoływał o pokój, co było głównie widoczne w przemówieniach bożonarodzeniowych. Organizował także pomoc humanitarną i udzielił azylu ok. 5000 Żydom. Potępił Hitlera za jego agresję na Związek Radziecki, a kiedy führer zajął Rzym (10 września 1943), Pius udzielał azylu dla jeńców wojennych i uchodźców w Watykanie.
Pius XII był przychylnie nastawiony do narodowo-katolickich rządów gen. Francisco Franco w Hiszpanii, Antonia Salazara w Portugalii oraz faszystowskiej dyktatury Ante Pavelića w Chorwacji. Pavelića osobiście przyjął na audiencji w Watykanie, 18 maja 1941 roku i udzielił mu błogosławieństwa. W trakcie okupacji niemieckiej w Polsce zezwolił na przeniesienie pasterki z godzin nocnych (policyjnych) na wcześniejsze, aby ludność mogła w niej uczestniczyć.
Wkrótce po zakończeniu wojny przesłuchiwany w charakterze świadka przed procesami norymberskimi generał SS Karl Wolff twierdził, że istniał niemiecki plan porwania papieża. Szczegóły tego planu Wolff podał w 1972 roku na prośbę administracji Watykanu. Twierdził przy tym, że sam Hitler odstąpił od planu, obawiając się konsekwencji. Z kolei z dokumentów przebadanych przez niemieckiego jezuitę Petera Gumpela wynika, że Pius XII przygotował się na ewentualne internowanie: zdecydował, że wraz z momentem jego pojmania zrzeka się swojej funkcji, nakazując kardynałom wybranie nowego papieża i – w razie potrzeby – przeniesienie Stolicy Apostolskiej. Garry Krupp – emerytowany amerykański biznesmen i filantrop żydowskiego pochodzenia – mówi o realnym zagrożeniu życia papieża. Twierdzi, iż we wrześniu 1943 roku Hitler wydał Karlowi Wolffowi rozkaz przygotowania planu „neutralizacji papieża”. Watykan miał zostać zajęty, członkowie Kurii wymordowani, a Pius XII wywieziony do zamku w Lichtenstein, gdzie miał zostać zamordowany.
Do bardzo znaczących elementów historii Piusa XII należy zaliczyć relację przyjaźni, która wywiązała się między nim a naczelnym rabinem Rzymu Izraelem Zolli. Relacja ta została uwieńczona konwersją rabina do Kościoła katolickiego i przyjęciem na chrzcie, w dowód wdzięczności, świeckiego imienia Piusa XII – Eugenio.
Po wojnie, zawarł korzystne dla Kościoła konkordaty z Portugalią (1950) i Hiszpanią (1955).
W 1947 roku wydał swą wielką Encyklikę o liturgii świętej - Mediator Dei, która podkreśla znaczenie kultu eucharystycznego oraz aktywnego uczestnictwa wiernych w liturgii, w uroczystościach liturgicznych i w życiu ich parafii. Encyklika Mediator Dei jest jedną z ważniejszych encykliki papieża Piusa XII. Potępił w niej ekscesy i reformy liturgiczne oraz podkreślił znaczenie jedności ofiary i ołtarza.
Ujednolicił ulgi w stosowaniu postu eucharystycznego i udziału w wieczornych Mszach świętych. Dopuścił do częściowego stosowania języków narodowych w liturgii niektórych sakramentów. Jako pierwszy papież uznał znaczenie objawień w Fátimie. Pius XII zezwolił na prowadzenie na szeroką skalę wykopalisk archeologicznych pod Bazyliką św. Piotra, które miały na celu zidentyfikowanie grobu apostoła św. Piotra.
Doprowadził do otwarcia nowoczesnego centrum radiowego w Santa Maria di Galeria. Był pierwszym papieżem, który stał się znany za pośrednictwem nie tylko radia, ale i telewizji. Audiowizualnym środkom masowego przekazu poświęcił obszerną encyklikę Miranda Prorsus.
Kreował 56 kardynałów na dwóch konsystorzach. Mocno ograniczył jednak włoskie wpływy w Kolegium Kardynałów, mianując wielu kardynałów spoza Włoch. Kanonizował 33 osoby, w tym Piusa X. Za jego czasów powstało niemal 400 nowych diecezji, głównie w Afryce. Jednakże nie udało mu się zapobiec licznym prześladowaniom Kościoła w Chinach i w Rosji.
Pius XII zmarł 9 października 1958 w Castel Gandolfo z powodu ostrej niewdolności krążeniowej spowodowanej atakiem serca. Cztery dni później pochowany w Watykanie w Bazylice św. Piotra.