Żydzi aszkenazyjscy byli wśród ostatnich Europejczyków przyjmujących nazwiska. Niektórzy niemieckojęzyczni Żydzi przyjęli nazwiska już w XVII wieku, ale przeważająca ich większość mieszkających w Europie wschodniej nie przyjmowała ich jeśli nie zmuszono jej do tego [http://jewishcurrents.org/november-12-jews-acquire-family-names-12794]. Ten proces rozpoczął się w Cesarstwie Austro-Węgierskim w 1787 i zakończył się w Rosji w 1844.
 |
| Mapa Żydów Europy środkowej Richarda Andree z 1881 roku |
Zamierzając budować nowoczesne narody-państwa, władze nalegały by Żydzi przyjmowali nazwiska w celu opodatkowania ich, zaciągania do wojska i edukacji (w tej kolejności znaczenia). Od stuleci żydowscy liderzy wspólnotowi odpowiadali za pobory podatków od żydowskiej populacji w imieniu rządu, a niekiedy za limit poborowy do wojska. Edukacja tradycyjnie była wewnętrzną sprawą żydowską.
Do tej pory nazwiska żydowskie zmieniały się w każdym pokoleniu. Na przykład kiedy Moses syn Mendela (Moyshe ben Mendel) żenił się z Sarah córką Rebecca (Sora bas Rifke), i mieli chłopca i nazwali go Samuel (Shmuel), dziecko nazywało się Shmuel ben Moyshe. Jeśli mieli córkę i nazwali ją Feygele, nazywała się Feygele bas Sora.
Żydzi nie ufali władzom i sprzeciwiali się nowemu wymogowi. Mimo że zmuszano ich do przyjmowania nazwisk, początkowo używali ich tylko w celach oficjalnych. Między sobą zachowywali tradycyjne nazwiska. Z czasem Żydzi przyjmowali nowe nazwiska, które były istotne skoro Żydzi starali się awansować w szerszym społeczeństwie, a shtetles przekształcano, albo Żydzi opuszczali je i przeonosili się do dużych miast.
Najłatwiejszym sposobem dla Żydów by przyjmowali oficjalne nazwiska była adaptacja nazwiska jakie już mieli, czyniąc je permanentnym. To wyjaśnia stosowanie „patronimów” i „matronimów” [patronymics" i matronymics].
PATRONIM (syn. . .)
W jidysz lub niemieckim, „syn” będzie oznaczał „son”, „sohn” lub „er”. W większości języków słowiańskich, takich jak polski lub rosyjski, będzie to „wicz” [wich] lub „witz”.
Na przykład: Syn Mendela przyjął nazwisko Mendelsohn, syn Abrahama Abramson albo Avromovitch, syn Menashe stawał się Manishewitz, syn Itzhaka stawał się Itskowitz;, syn Berla przyjmował Berliner, syn Kesla przyjmował nazwisko Kessler, itp.
MATRONIM (córka . . .)
Odzwierciedlając znaczenie żydowskich kobiet w biznesie, niektóre rodziny nazwiska tworzyły od imion kobiet: Chaiken – syn Chaikeh, Edelman – mąż Edel, Gittelman – mąż Gitl, Glick lub Gluck może pochodzić od Glickl, popularnego imienia kobiecego, jak w słynnym „Glickl z Hameln” [Glickl of Hameln], której/którego dzienniki, napisane około 1690, są wczesnym przykładem literatury w języku jidysz.
Gold/Goldman/Gulden może pochodzić od Golda, Malkov od Malke; Perlman – mąż Perl, Rivken może pochodzić od Rivke, Soronsohn – syn Sarah.
NAZWY MIAST
Kolejnym najpowszechniejszym źródłem żydowskich nazwisk są prawdopodobnie nazwy miejsc. Żydzi używali nazwy miasta lub regionu w którym mieszkali, albo skąd pochodziły ich rodziny, jako nazwisko. W rezultacie niemieckie pochodzenie większości Żydów ze Europy wschodniej odzwierciedlają ich nazwiska.
Na przykład: Asch to skrót nazw miast Aisenshtadt lub Altshul lub Amshterdam. Inne oparte na nazwach miejsc nazwiska: Auerbach/Orbach; Bacharach; Berger (generyczne dla mieszczanina); Berg(man) – z górzystego miejsca; Bayer – z Bawarii; Bamberger; Berliner, Berlinsky – z Berlina; Bloch (obcokrajowiec); Brandeis; Breslau; Brodsky; Brody; Danziger; Deutch/Deutscher – Niemiec; Dorf(man) – wieśniak/z wioski; Eisenberg; Epstein; Florsheim; Frankel – frankońskiego regionu Niemiec; Frankfurter; Ginsberg; Gordon – Grodna, Litwa albo od rosyjskiego wyrazu gorodin (mieszczanin); Greenberg; Halperin – od Helbronn, Niemcy; Hammerstein; Heller – z Halle, Niemcy; Hollander – nie z Holandii a z miasta na Litwie zasiedlonego przez Holendrów; Horowitz, Hurwich, Gurevitch od Horovice w Bohemia (Czechy); Koenigsberg; Krakauer – z Krakowa, Polska; Landau; Lipsky – z Lipska, Niemcy; Litwak – z Litwy; Minsky – z Mińska, Białoruś; Mintz – z Mainz (Moguncja), Niemcy; Oppenheimer; Ostreicher – z Austrii; Pinsky – z Pińska, Białoruś; Posner – z Posen (Poznań), Niemcy; Prager – z Pragi; Rappoport – z Porto, Włochy; Rothenberg – z miasta czerwonych fortów w Niemczech; Shapiro – ze Speyer, Niemcy; Schlesinger – ze Śląska, Niemcy; Steinberg; Unger – z Węgier; Vilner – z Wilna, Polska/Litwa; Wallach – od Bloch, od polskiego słowa ‚obcokrajowiec’; Warshauer/Warshavsky- z Warszawy; Wiener – z Wiednia; Weinberg.
NAZWISKA OD ZAWODÓW
Rzemieślnicy / pracownicy
Ackerman – oracz; Baker/Boker – piekarz; Blecher – blacharz; Fleisher/Fleishman/Katzoff/Metger – rzeźnik; Cooperman – kotlarz; Drucker- drukarz; Einstein – kamieniarz/murarz; Farber – malarz/barwiarz; Feinstein – jubiler; Fisher – rybak; Forman – kierowca/woźnica; Garber/Gerber – garbarz; Glazer/Glass/Sklar – szklarz; Goldstein – złotnik; Graber – grawer; Kastner – stolarz meblowy; Kunstler – artysta; Kramer – sklepikarz; Miller – młynarz; Nagler – gwoździarz [nailmaker]; Plotnick – cieśla; Sandler/Shuster – szewc; Schmidt/Kovalsky- kowal; Shnitzer – snycerz; Silverstein – jubiler [silver = srebro]; Spielman – gracz (player = muzyk?); Stein/Steiner/Stone – jubiler [stone = kamień]; Wasserman – wozi-/nosiwoda.
Handlarze
Garfinkel/Garfunkel – handlarz diamentów; Holzman/Holtz/Waldman – handlarz drewna; Kaufman —- kupiec; Rokeach – handlarz przyprawami; Salzman – handlarz solą; Seid/Seidman – handlarz jedwabiem; Tabachnik – handlarz tytoniu; Tuchman – handlarz tkaninami; Wachsman – handlarz woskiem; Wechsler/Halphan – kantorowiec (money changer); Wollman – handlarz wełną; Zucker/Zuckerman – handlarz cukrem.
Związane z krawiectwem
Kravitz/Portnoy/Schneider/Snyder – krawiec; Nadelman/Nudelman – również krawiec, ale od „igły” (ang. needle); Sher/Sherman – krawiec, ale od „nożyce” (ang. scissors/shears); Presser/Pressman – prasowacz; Futterman/Kirshner/Kushner/Peltz – kuśnierz; Weber – tkacz.
Medyczne
Aptheker – aptekarz; Feldsher – chirurg/felczer (ang. surgeon); Bader/Teller – fryzjer męski (ang. barber).
Związane z handlem aloholem
Bronfman/Brand/Brandler/Brenner – destylatir (ang. distiller); Braverman/Meltzer – piwowar; Kabakoff/Krieger/Vigoda – szynkarz; Geffen – handlarz winem; Wine/Weinglass – handlarz winem; Weiner – producent wina.
Religijne/wspólnotowe
Altshul/Althshuler – związane ze starą synagogą w Pradze; Cantor/Kazan/Singer/Spivack- kantor lub śpiewak (ang. song leader) w shul; Feder/Federman/Schreiber – uczony w piśmie (ang. scribe); Haver – od ang. haver (urzędnik sądowy); Klausner – rabin małej kongregacji; Klopman – wzywa ludzi do porannej modlitwy pukając w ich okiennice; Lehrer/Malamud/Malmud – nauczyciel; Rabin – rabin (Rabinowitz – syn rabina); London – uczony, od hebrajskiego lamden (niezrozumiany przez inspektorów imigracyjnych); Reznick – rzezak rytualny; Richter – sędzia; Sandek – ojciec chrzestny/kum; Schechter/Schachter/Shuchter etc. – rzezak rytualny od hebrajskiego schochet; Shofer/Sofer/Schaeffer – uczony w piśmie; Shulman/Skolnick – grabarz; Spector – inspektor lub nadzorca/przełożony szkół.
Cechy osobiste
Alter/Alterman – stary; Dreyfus – o trzech nogach, może odnosić się do kogoś posługującego się laską; Erlich – uczciwy; Frum – pobożny; Gottleib – miłujący Boga, może odnosić się do kogoś bardzo pobożnego; Geller/Gelber – żółty, może odnosić się do kogoś o blond włosach; Gross/Grossman – duży; Gruber – ordynarny lub wulgarny; Feifer/Pfeifer – ten który gwiżdże (ang. whistler); Fried/Friedman – szczęśliwy; Hoch/Hochman/Langer/Langerman – wysoki; Klein/Kleinman - mały; Koenig – król, może ktoś wybrany na „króla Pirim”, w rzeczywistości biedak (ang. a poor wretch); Krauss – kręcony, jak kręcone włosy; Kurtz/Kurtzman – niski; Reich/Reichman – bogaty; Reisser – olbrzym; Roth/Rothman – rudowłosy; Roth/Rothbard – rudobrody; Shein/Schoen/Schoenman – ładny, przystojny; Schwartz/Shwartzman/Charney- czarnowłosy lub o ciemnej karnacji skóry; Scharf/Scharfman – ostry czyli inteligentny; Stark – silny od jidysz shtark; Springer – żwawy, od jidysz springen = skakać.
Obraźliwe nazwiska
Te narzucano Żydom, którzy odrzucali je tak szybko jak było możliwe, ale kilka z nich przetrwało:
Billig – tani; Gans – gęś; Indyk; Grob – szorstki/surowy; Kalb – krowa.
Nazwiska od zwierząt
Wśród wszystkich narodów powszechne są nazwiska pochodzące z królestwa zwierząt.
Baer/Berman/Beerman/Berkowitz/Beronson – niedźwiedź; Adler – orzeł (może pochodzić od odniesienia do orła w — eagle Psalm 103:5); Einhorn – jednorożec; Falk/Sokol/Sokolovksy – sokół; Fink – zięba; Fuchs/Liss – lis; Gelfand/Helfand – wielbłąd (technicznie oznacza ‚słoń’, ale używany również jako wielbłąd); Hecht – szczupak; Hirschhorn – poroże jelenia; Karp – karp; Loeb – lew; Ochs – wół; Strauss – struś (lub bukiet kwiatów); Wachtel – przepiórka.
Hebrajskie nazwiska
Niektórzy Żydzi albo zatrzymywali albo adoptowali tradydyjne żydowskie nazwiska z Biblii i Talmudu. Dwa popularne to Cohen (Cohn, Kohn, Kahan, Kahn, Kaplan) i Levi (Levy, Levine, Levinsky, Levitan, Levenson, Levitt, Lewin, Lewinsky, Lewinson). Inne: Aaron – Aronson, Aronoff; Asher; Benjamin; David – Davis, Davies; Ephraim – Fishl; Emanuel – Mendel; Isaac – Isaacs, Isaacson/Eisner; Jacob – Jacobs, Jacobson, Jacoby; Judah – Idelsohn, Udell,Yudelson; Mayer/Meyer; Menachem – Mann, Mendel; Reuben – Rubin; Samuel – Samuels, Zangwill; Simon – Schimmel; Solomon – Zalman.
Akronimy hebrajskie
Nazwiska pochodzące od hebrajskich akronimów: Baron – bar aron (syn Aarona); Beck – bene kedoshim (potomek męczenników); Getz – gabbai tsedek (prawy oficjel synagogi); Katz – kohen tsedek (prawy kapłan); Metz – moreh tsedek (nauczyciel prawości); Sachs, Saks – zera kodesh shemo (jego imię pochodzi od męczenników); Segal – se gan levia (drugi ranga lewita).
Inne hebrajskie – i pochodzące z jidysz nazwiska
Lieb w jidysz oznacza „kew”. Stanowi rdzeń/korzeń wielu aszkenazyjskich nazwisk: Liebowitz, Lefkowitz, Lebush i Leon. Jest przekładem na jidysz hebrajskiego wyrazu ‚lew’ – aryeh. Lew był symbolem plemienia Judy.
Hirsch w jidysz oznacza „jeleń” lub „sarna”. Jest rdzeniem wielu aszkenazyjskich nazwisk: Hirschfeld, Hirschbein/Hershkowitz (syn Hirscha), Hertz/Herzl, Cerf, Hart i Hartman. Jest to przełożone na jidysz hebrajskie słowo ‚gazela’ – tsvi. Gazela była symbolem plemienia Naftali.
Taub w jidysz oznacza „gołąb”. Jest rdzeniem aszkenazyjskiego nazwiska Tauber. Symbol gołębia wiązany jest z prorokiem Jonaszem [Jonah].
Wolf jest rdzeniem aszkenazyjskich nazwisk Wolfson, Wouk i Volkovich. Wilk był symbolem plemienia Benjamina.
Eckstein – w jidysz „kamień węgielny” z Psalmu 118:22.
Good(man – człowiek) – przekład na jidysz hebrajskiego słowa „dobry” – tuviah.
Margolin – hebrajski – „perła”.
Wymyślone ‚fancy schmancy’ nazwiska [ang fancy = fantazyjny]
Kiedy Żydzi w Cesarstwie Austro-Węgierskim musieli wybierać nazwiska, niektórzy wybierali najładniejsze jaki mogli wymyślić i mogli być zmuszeni przez władze do iuszczenia opłaty rejestracyjnej. Według YIVO Encyclopedia: „Wymyślone nazwiska często wiążą się z przyrodą i pięknem. Jest bardzo prawdopodobne, że wybór ten był pod wpływem ogólnych tendencji romantycznych w ówczesnej kulturze niemieckiej”. Są to nazwiska: Applebaum – jabłoń; Birnbaum – grusza; Buchsbaum – bukszpan; Kestenbaum – kasztanowiec; Kirschenbaum – wiśnia [drzewo]; Mandelbaum – migdałowiec; Nussbaum – orzech; Tannenbaum – jodła; Teitelbaum – palmowiec.
Inne nazwiska, wybrane lub kupione, były kombinacją z tymi rdzeniami: Blumen (kwiat), Fein (drobny/delikatny), Gold, Green, Lowen (lew), Rosen (róża), Schoen/Schein (ładny) – zmieszany z berg (wzgórze/góra), thal (dolina), bloom (rozkwit kwiatka), zweig (wieniec), blatt (liść), vald lub wald (las), feld (pole).
Różne inne nazwiska: Diamond – diament; Glick/Gluck – [mieć] szczęście; Hoffman – pełny nadziei; Fried/Friedman – szczęście; Lieber/Lieberman – kochanek.
Żydowskie nazwiska pochodzące z nie-żydowskich języków: Sender/Saunders – od Aleksandra; Kagan – potomek Chazarów, posługującego się językiem ‚Turkic’ z Azji środkowej; Kelman/Kalman – od greckiego imienia/nazwiska Kalonymous, przekład na grecki hebrajskiego shem tov (dobre imię). popularne wśród Żydów w średniowiecznej Francji i Włoszech; Marcus/Marx- z łaciny, odnoszące się do pogańskiego boga Marsa.
W końcu mogą być żydowskie nazwiska zmienione albo skrócone przez inspektorów imigracyjnych (można się spierać) albo przez samych imigrantów (lub ich potomków) by brzmiały bardziej amerykańskie, to dlatego „Sean Ferguson” był Żydem.
Zakończmy to starą krótką wierszowanką:
Ale tak jest w istocie z pochodzeniem wszystkich nazwisk – to nie jest unikalne dla Żydów. Więcej…
-Tesstarosa
Bennett Muraskin, tłum. Ola Gordon
Źródło: http://www.slate.com/blogs/lexicon_valley/2014/01/08/ashkenazi_names_the_etymology_of_the_most_common_jewish_surnames.html